آدیسون چیست؟
بیماری آدیسون یک اختلال یا نارسایی غدهی فوق کلیوی است، که در آن بدن با کمبود تولید نوعی هورمون مواجه است؛ به عبارت دیگر در بیماری آدیسون، غدهی فوق کلیوی هورمون‌های کورتیزول و آلدوسترون به مقدار کمتری تولید می کند.
بیماری آدیسون ممکن است تهدید کننده‌ی حیات باشد و درمان آن شامل جایگزینی هورمون‌های از دست رفته است. این بیماری در تمام گروه های سنی و در هر دو جنس اتفاق می افتد.
علت بیماری آدیسون
دو دسته بندی کلی برای بیماری آدیسون وجود دارد:
۱) نارسایی اولیه آدرنال
نارسایی اولیه آدرنال هنگامی رخ می‌دهد که غدد آدرنال به حدی آسیب ببیند که دیگر قادر به تولید هورمون نباشد. این نوع از بیماری در زمان حمله سیستم ایمنی بدن به غدد آدرنال (بیماری خود ایمنی) دیده می شود.
سایر دلایل نارسایی اولیه آدرنال عبارتند از:
- تجویز طولانی مدت گلوکوکورتیکوئیدها (به عنوان مثال پردنیزون)
- عفونت در بدن
- سرطان و رشد غیر طبیعی (تومور)
- استفاده از داروهای رقیق کننده خون برای کنترل لخته شدن خون
۲) نارسایی ثانویه آدرنال
نارسایی ثانویه آدرنال، هنگامی رخ می‌دهد که غده هیپوفیز (واقع در مغز) نمی‌تواند هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) تولید کند. این هورمون به غدد فوق کلیوی می‌گوید، چه موقع هورمون‌ها را آزاد کنند. در واقع هورمون تحریک کننده ی قشر فوق کلیه جهت ترشح هورمون می باشد.
همچنین بسیاری از دلایل دیگری برای نارسایی ثانویه آدرنال وجود دارند که به شرح زیر هستند:
- تومورها
- داروها
- ژنتیک
- آسیب تروماتیک مغز
علائم بیماری آدیسون
هنگامی که افراد آزمایش خون می دهند، ممکن است میزان کورتیزول آن ها پایین باشد و لازم است بدانند کورتیزول پایین نشانه چیست و آیا به بیماری آدیسون دچار هستند؟! به همین دلیل بهتر است نتایج آزمایشگاه را همراه با علائم فرد در نظر گرفت تا به نتیجه رسید. علائم بیماری آدیسون شامل موارد زیر است که از عوارض کمبود کورتیزول در بدن می باشد:
- خستگی شدید
- کاهش وزن و اشتها
- تیره شدن پوست (هایپرپیگمنتاسیون)
- کاهش فشار خون در حد غش کردن
- اشتیاق به مصرف نمک
- کاهش قند خون (هیپوگلیسمی)
- حالت تهوع، اسهال یا استفراغ (علائم گوارشی)
- درد شکم
- درد عضلانی یا مفصلی
- تحریک پذیری و بی قراری
- افسردگی یا سایر علائم رفتاری
- ریزش مو یا اختلال عملکرد جنسی در زنان
تشخیص بیماری آدیسونابتدا شرح حالی در مورد تاریخچه بیماری و علائم و نشانه ها اخذ می شود و ممکن است نیاز به انجام برخی از اقدامات زیر نیز باشد:
در این آزمایش می‌توان سطح سدیم، پتاسیم، کورتیزول و هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) خون را اندازه گیری کرد، همچنین با استفاده از آزمایش خون می‌توان مقدار آنتی‌بادی های مرتبط با بیماری خود ایمنی آدیسون را اندازه گیری کرد. آزمایش خون
تست ACTH خون این هورمون عامل تولید هورمون کورتیزول از غدهی فوق کلیه است، این آزمون سطح کورتیزول خون را قبل و بعد از تزریق ACTH مصنوعی اندازه گیری می کند. آزمون تحریک هورمون آدرنوکورتیکوتروپین
این آزمایش در صورت شک به نارسایی غدهی هیپوفیز (نارسایی ثانویه غدهی فوق کلیه) درخواست می شود و شامل بررسی قند خون (گلوکز خون) و سطح کورتیزول پس از تزریق انسولین است، که در افراد سالم سطح گلوکز کاهش و سطح کورتیزول افزایش می یابد. تست هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) ناشی از انسولین
در شرایط خاص، آزمایش های جایگزین برای نارسایی ثانویه غدهی فوق کلیه مانند آزمون تحریک هورمون آدرنوکورتیکوتروپین در دوز پایین، آزمون تحریک طولانی هورمون آدرنوکورتیکوتروپین یا آزمایش تحریک گلوکاگون را انجام می شود. آزمایش های دیگر
از سی‌تی‌اسکن جهت بررسی اندازه غدهی فوق کلیه و جستجوی سایر اختلالات احتمالی در شکم استفاده می شود، همچنین در صورت شک به نارسایی ثانویه غدهی فوق کلیه MRI غدهی هیپوفیز نیز توصیه می شود. تصویربرداری
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
نکته مهم در ارتباط با بیماری آدیسون این است که ممکن است تحت شرایطی، علائم بیماری آدیسون به‌صورت ناگهانی بروز کرده و منجر به نارسایی حاد غده فوق کلیه شود. چنانچه هریک از این زیر وجود داشت، باید به سرعت به اورژانس مراجعه نمود.
- ضعف شدید
- گیجی
- درد پشت یا درد پا
- درد شکمی همراه با استفراغ و اسهال که سبب دهیدراتاسیون می‌شود.
- کاهش فشار خون
- کاهش سطح هوشیاری یا فراموشی
- افزایش پتاسیم و کاهش سدیم در بدن
درمان بیماری آدیسون یا درمان نارسایی غده فوق کلیوی
۱. دارو درمانی
برای درمان باید سطح هورمون‌هایی که بدن تولید نمی‌کند، به صورت هورمون جایگزین شود و بعضی از گزینه های درمان شامل کورتیکواستروئیدهای خوراکی است مانند:
- هیدروکورتیزون
- پردنیزون یا متیل پردنیزولون برای جایگزینی کورتیزول
- فلودروکورتیزون برای جایگزینی آلدوسترون
معمولا درمان اورژانسی نارسایی اولیه غدهی فوق کلیه تزریق داخل وریدی یکی از موارد زیر است:
- کورتیکواستروئیدها
- محلول سالین
- شکر (دکستروز)
۲. رژیم غذاییباید مقدار زیادی نمک (سدیم) به خصوص در حین ورزش‌های سنگین، در آب و هوای گرم و در صورت مشکلات دستگاه گوارش مانند اسهال رژیم غذایی فرد افزوده شود.
۳. شرایط استرس زااگر بدن در شرایط استرس زا مانند عمل جراحی، ابتلا به عفونت یا یک بیماری جزئی قرار بگیرد، پزشک توصیه می‌کند که به طور موقت مقدار دوز داروها را افزایش دهد و اگر فرد بیمار قادر به استفاده از داروها به صورت خوراکی نیست و استفراغ می‌کند، نیاز به تجویز کورتیکواستروئیدهای تزریقی است.
اختلال و نارسایی غدد فوق کلیوی
توصیه های پزشکی دیگر درمان
- همیشه کارت و دستبند پزشکی بیماری را همراه داشته باشید
همراه داشتن کارت اورژانسی درمان با استروئید و کارت شناسایی هشدار دهنده ی پزشکی به پرسنل درمانی کمک می‌کند، که فرد به چه اقدامات درمانی نیاز دارد.
- دارو به مقدار اضافه در دسترس داشته باشید
حتی یک روز مصرف نکردن دارو ممکن است خطرناک باشد، بنابراین باید در محل کار و یا در مسافرت، داروها را به همراه داشته باشید.
- کیت تزریق گلوکوکورتیکوئید را به همراه داشته باشید
کیت حاوی سوزن، سرنگ و فرم تزریقی کورتیکواستروئیدها است که برای موارد اضطراری استفاده می شود.
- بررسی‌های سالانه انجام دهید