نوروپاتی دیابتی چیست؟
نوروپاتی دیابتی(Diabetic Neuropathy) یکی از عوارض دیابت نوع 1 و نوع 2 بوده که در نتیجه آن فرد آسیب‌های عصبی شدیدی را تجربه می‌کند. این بیماری در گذر زمان و به تدریج پیشرفت می‌کند. با اینکه هیچ درمان قطعی و حتمی برای این بیماری وجود ندارد اما می‌توان با مدیریت سطح قند خون و همچنین دیابت از پیشرفت آن جلوگیری کرد، به علاوه اینکه عوارض آن را نیز کاهش داد.
اگر که از قبل دیابت دارید و اخیرا متوجه تغییراتی از جمله بی حسی، سوزن سوزن شدن، درد یا ضعف دست و پا شده‌اید بهتر است که با پزشک خود تماس بگیرید. دقت کنید که این علائم اولیه زنگ خطری برای وجود بیماری نوروپاتی دیابتی هستند. همچنین به یاد داشته باشید که معمولا درد آن خیلی محسوس نیست و بعد از مدتی ممکن است برخی از قسمت‌های بدن بخصوص پاها شروع به زخم شدن کنند.
توجه داشته باشید که در نوروپاتی محیطی یا طولانی مدت فرد به احتمال زیاد به صدمات یا عفونت آسیب پذیری بیشتری خواهد داشت. در نتیجه عدم پیگیری می‌تواند عواقب سنگینی داشته باشد. گاها بهبود کند زخم یا عفونت شدید پزشکان را مجبور به قطع عضو بیمار می‌کنند.
با انواع نوروپاتی دیابتی و علائم آن‌ها آشنا شوید
نوروپاتی اصطلاحی بوده که در دنیای پزشکی به منظور توصیف چندین نوع آسیب عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در کیس‌ها و بیمارانی که دیابت دارند به طور کلی 4 نوع آسیب عصبی یا همان نوروپاتی داریم. این موارد عبارت هستند از:
- نوروپاتی محیطی(Peripheral neuropathy)
- نوروپاتی اتونومیک(Autonomic neuropathy)
- نوروپاتی پروگزیمال(Proximal neuropathy)
- نوروپاتی کانونی(Focal neuropathy)
نوروپاتی محیطی
نوروپاتی محیطی یا همان Peripheral neuropathy رایج‌ترین نوع این بیماری است. نوع محیطی نوروپاتی اغلب اوقات پاها را درگیر کرده اما در برخی بیماران علائم آن در دست‌ها هم دیده شده است. علائم این بیماری در هر فرد متفاوت بوده و می‌تواند شدید یا خفیف باشند. به طور کلی از متداول‌ترین نشانه‌های این مدل می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- بی حسی
- ضعف عضلانی
- درد یا گرفتگی شدید
- حساسیت شدید به لمس شدن
- عدم حساسیت به دمای سرد یا گرم
- احساس سوزن سوزن شدن یا سوزش
- از دست دادن تعادل و هماهنگی بخصوص در حین راه رفتن بر روی سطوح ناهموار
- و…
این مدل بیماری اغلب بر روی اعصاب حسی و حرکتی تاثیر گذاشته و اکثرا هم بیماران علائم را بیشتر در هنگام شب مشاهده می‌کنند. همچنین اگر فردی درگیر این نوع بیماری باشد بیشتر اوقات زخم یا آسیب‌های قسمت پا را احساس نخواهد کرد. به علاوه اینکه این بیماران گردش خون بسیار ضعیفی دارند و همین باعث شده روند بهبود زخم‌ها کند شود. این موارد همگی خطر و احتمال عفونت را افزایش داده و عفونت می‌تواند عضو را به طور کلی نابود کند، تا جایی که پزشک مجبور به قطع عضو آسیب دیده می‌شود.
نوروپاتی اتونومیک
نوروپاتی اتونومیک(Autonomic neuropathy) دومین نوع رایج این بیماری در بین بیماران دیابتی است. این بیماری با نام نوروپاتی خودمختار هم شناخته می‌شود. این بیماری باعث شده که اعصاب خودمختار که با اندام‌های داخلی، سیستم قلب و عروق، دستگاه گوارش، اندام‌های جنسی و ادراری در ارتباط هستند دچار اختلال شوند. در ادامه مشکلاتی که این بیماری برای هر بخش در پی دارد را بررسی می‌کنیم. این‌ها برخی از عوارض نوروپاتی دیابتی هستند:
مشکلات گوارشی
آسیب‌های عصبی به دستگاه گوارش می‌تواند باعث یبوست، اسهال، مشکل بلع و همچنین گاستروپارزی شود. گاستروپارزی باعث ایجاد وقفه در فرایند هضم شده که این موضوع در دراز مدت بدتر هم می‌شود. به علاوه اینکه مشکل هضم غذا باعث شده که تعادل میزان قند خون هم دچار مشکل شود.
مشکلات اندام جنسی و ادراری
از مشکلاتی که این بیماری برای اندام‌های جنسی به همراه دارد می‌توانیم به اختلال نعوظ، خشکی واژن یا مشکل رسیدن به ارگاسم اشاره کنیم. همچنین نوروپاتی اتونومیک می‌تواند بی اختیاری ادرار و عدم توانایی برای تخلیه کامل مثانه را به همراه داشته باشد.
مشکلات قلبی و عروقی
افت فشار یا افت قند از رایج‌ترین مشکلاتی بوده که نوروپاتی اتونومیک برای سیستم قلبی و عروقی به همراه دارد، مخصوصا زمانی که فرد در حال انجام فعالیت است. از علائمی که این بیماری به همراه دارد می‌توانیم به سریع شدن غیر طبیعی ضربان قلب، احساس سبکی سر و سرگیجه اشاره کنیم.
به طور کلی از شایع‌ترین علائم بیماری نوروپاتی اتونومیک می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- اسهال
- یبوست
- حالت تهوع
- ناهنجاری در تعریق
- اختلال عملکرد جنسی
- کاهش شدید فشار خون
- اختلال شدید در درک درد
نوروپاتی پروگزیمال
نوروپاتی پروگزیمال(Proximal neuropathy) یک نوع نادر بیماری نوروپاتی بوده که با نام آمیوتروفی دیابتی شناخته می‌شود. این مدل بیماری اغلب در افراد بالای 50 سال که دیابت نوع 2 دارند دیده می‌شود، به علاوه اینکه در مردان هم بیشتر است. این بیماری اغلب باسن یا ران را درگیر می‌کند. همچنین درد شدید و ناگهانی در قسمت‌های گفته شده به همراه دارد. علاوه بر این‌ها ضعف عضلانی در پاها بخصوص در حین ایستادن بسیار رایج است.
نوروپاتی کانونی
نوروپاتی کانونی(Focal neuropathy) یا همان مونونوروپاتی(mononeuropathy) زمانی اتفاق می‌افتد که تنها به یک عصب خاص یا گروهی از اعصاب آسیب وارد شده و باعث ضعف در ناحیه آسیب دیده شود. این مدل بیشتر اوقات در دست‌ها، سر، بالا تنه یا پا دیده می‌شود. این بیماری کاملا ناگهانی ظاهر شده و اغلب درد بسیار شدیدی هم دارد. از رایج‌ترین علائم این بیماری می‌توانیم موارد زیر را نام ببریم:
- دوبینی
- مشکلات شنوایی
- درد در پشت چشم
- ناتوانی در تمرکز چشم
- فلجی در یک سمت صورت
- درد در قفسه سینه، شکم و پهلو
- درد شدید در ناحیه کمر و بخش لگنی
- و…
علت نوروپاتی دیابتی چیست؟
علت دقیق بیماری نوروپاتی دیابتی هنوز مشخص نیست. اما به طور کلی فاکتورهای زیادی در بروز این بیماری نقش دارند. محققین بر این باور هستند که میزان بالای قند خون کنترل نشده در دراز مدت می‌تواند به اعصاب آسیب رسانده و در ارسال سیگنال‌ها به مغز اختلال ایجاد کند. به علاوه اینکه قند خون بالا می‌تواند دیواره مویرگ‌‌ها را به شدت ضعیف کند. از فاکتورهایی که احتمال بروز این بیماری را افزایش می‌دهند می‌توانیم موارد زیر را نام ببریم:
عدم کنترل میزان قند خون
عدم کنترل میزان قند خون خطر هر گونه بیماری دیابتی را افزایش می‌دهد که نوروپاتی یکی از عوارض آن است.
سابقه دیابت
سابقه دیابت طولانی مدت می‌تواند فرد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به نوروپاتی قرار دهد.
مشکلات کلیوی
فراموش نکنید که در نتیجه دیابت کلیه‌های بیمار دچار اختلال شده که در این صورت سموم مختلفی وارد جریان خون می‌شود. همین موضوع می‌تواند آسیب‌های عصبی متعددی را به همراه داشته باشد.
اضافه وزن شدید
اگر شاخص توده بدنی بیشتر از 25 باشد فرد در معرض خطر بیماری‌های دیابتی و عوارض آن قرار می‌گیرد.
استعمال دخانیات
سیگار کشیدن باعث سفت و تنگ شدن عروق شده و جریان خون را در پاها کاهش می‌دهد. این امر می‌تواند بهبود زخم بخصوص در پاها را کندتر کند که یکی از عوارض این مسئله آسیب به اعصاب محیطی است.
علائم نوروپاتی دیابتی شدید کدام‌اند؟
- سوزش پاها
- حساسیت به لمس شدن
- سست بودن و ضعف پاها
- درد پاها به ویژه در حین شب
- عدم احساس درد بخصوص بریدگی
- احساس ضعف عضلانی در دست‌ها
- سرد شدن یا داغ شدن غیر طبیعی پاها
- زخم‌های قدیمی و روند کند بهبودی زخم‌های جدید
- عدم احساس جسمی سرد یا داغ در حین برخورد با پاها
- و…
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید؟
همان طور که بالاتر هم گفتیم اغلب اوقات بیمارانی که سابقه دیابت دارند درگیر این عارضه می‌شوند. در نتیجه اگر بیمار دیابتی هستید باید مرتب زیر نظر دکتر باشید و به هر تغییر کوچکی دقت کنید. به طور کلی اگر اخیرا متوجه شده‌اید که زخم‌های موجود در دست‌ها و پاهای‌تان دیر خوب می‌شوند یا اینکه عفونت کرده‌اند، احساس ضعف، سوزش و درد شدید در پاها دارید، متوجه تغییر در دفع ادرار یا عملکرد دستگاه جنسی شده‌اید، احساس سرگیجه یا بی حالی دارید بهتر است با دکتر غدد خود سریعا تماس بگیرید.
تشخیص نوروپاتی دیابتی
تشخیص این بیماری با پرسش و پاسخ‌های عمومی آغاز شده، مانند علائمی که بیمار تجربه کرده، اینکه علائم از کی شروع شده‌اند، سوابق بیماری‌ها و بخصوص داروهایی که فرد مصرف می‌کند. علاوه بر این‌ها یک معاینه فیزیکی هم انجام می‌شود. معاینه فیزیکی به این شکل است که میزان حساسیت فرد به دما و لمس شدن مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین میزان ضربان قلب، فشار خون و قدرت عضلانی هم اندازه گرفته می‌شود.
در کنار تمامی این کارها در صورت نیاز پزشک از آزمایش EMG یا نوار عضله هم کمک می‌گیرد. این آزمایش میزان آسیب به اعصاب محیطی را نشان می‌دهد. در واقع نوار عضله نشان داده که عضلات تا چه حد درست کار می‌کنند و میزان همکاری و هماهنگی آن‌ها به چه شکل است.
راه‌کارهای درمان نوروپاتی دیابتی
سوالی که برای خیلی از کاربران پیش می‌آید این است که آیا نوروپاتی دیابتی قابل درمان است؟ آیا درمان خانگی نوروپاتی دیابتی ممکن است؟ در این بخش بیشتر در مورد راه‌کارهای درمان این بیماری صحبت خواهیم کرد.
با اینکه علم پزشکی در سال‌های اخیر پیشرفت‌های قابل توجه‌ای داشته اما هنوز هم درمان قطعی برای نوروپاتی دیابتی پیدا نشده است. به همین خاطر خطر نوروپاتی دیابتی یک خطر جدی بوده و بیمار باید به زنگ خطر علائم آن توجه کافی داشته باشد و نسبت به عوارض نوروپاتی دیابتی هم آگاه باشد. اما به طور کلی می‌توان با استفاده از برخی متدها جلوی پیشرفت بیماری را گرفت. چطور؟
- کند کردن روند پیشرفت بیماری
- مدیریت درد
- مدیریت عوارض
کند کردن روند پیشرفت بیماری
مهم‌ترین کاری که برای کند کردن روند پیشرفت بیماری می‌توانید انجام دهید کم کردن و به تعادل رساندن میزان قند خون است. این اصلی‌ترین کار برای درمان بیماری به حساب می‌آید. راه‌کارهای درمانی دیگر تنها به کاهش درد و علائم کمک می‌کنند.
مدیریت درد
منظور از مدیریت درد کاهش درد ناشی از بیماری است. اگر توانایی تحمل درد را ندارید می‌توانید با پزشک خود مشورت کنید تا برای کنترل آن به شما مسکن تجویز کنند. علاوه بر تجویز دارو راه‌کارهای دیگری مانند طب سوزنی هم برای کم کردن درد نتیجه مثبت داشته‌اند.
مدیریت عوارض
مدیریت عوارض به معنی کم کردن عوارض است. در این راستا پزشک ممکن است به سراغ تجویز دارو، تغییر سبک زندگی، تغییر رژیم غذایی و… برود. این روش‌ها همگی ممکن است در کنار هم به مقابله با علائم و جلوگیری از عوارض بیماری کمک کنند. به عنوان مثال اگر در نتیجه بیماری مشکلات گوارشی را تجربه می‌کنید پزشک توصیه می‌کند تا وعده‌های غذایی کم حجم‌تری مصرف کنید و میزان فیبر و چربی موجود در رژیم غذایی‌تان را مدیریت کنید.
علاوه بر این روش‌ها برخی روش‌های درمانی جدید نوروپاتی دیابتی هم هستند که چند سالی در دنیای پزشکی سر و صدا کرده‌اند. به عنوان مثال:
- فیزیوتراپی
- انرژی نوری تکفام مادون قرمز
- تحریک عصبی از طریق پوست و الکتروتراپی
روش‌های درمانی خانگی نوروپاتی دیابتی کدام‌اند؟
منظور از متدهای خانگی همان تغییر سبک زندگی هستند. به عنوان مثال اینکه:
- رژیم غذایی مناسبی را دنبال کنید
- قند خون خود را مرتب چک کنید
- سیگار و الکل را تا جای امکان کم کنید
- میوه و سبزیجات بیشتری در رژیم غذایی‌تان قرار دهید
- ورزش کنید، البته منظورمان ورزش روزانه و منظم است
- در هرم غذایی‌تان دانه‌های گیاهی از جمله فلفل قرمز، دارچین، میخک، زیره سیاه و گشنیز قرار دهید
شما می‌توانید با رعایت کردن همین نکات به پیشگیری نوروپاتی دیابتی هم کمک کنید. البته موثرترین روش برای پیشگیری از این بیماری مدیریت میزان گلوکز خون است.