بیماری خود ایمنی چیست؟
در حالت طبیعی، سیستم ایمنی انسان وظیفه دارد تا از بدن در برابر مهاجمین خارجی، مثل ویروس‌ها، محافظت کند. یعنی با ورود هر گونه نیروی خارجی سلول‌های دفاعی آماده می‌شوند تا با آن مبارزه کنند. بگذارید این‌طور بگوییم که بدن تفاوت بین سلول‌های مفید خودی و مهاجمین را تشخیص می‌دهد.
اما در بدن فرد مبتلا به اختلالات خود ایمنی همه چیز فرق دارد و بدن او به اشتباه بخشی را به عنوان یک مهاجم غیرخودی شناسایی می‌کند. بنابراین، آماده مبارزه با سلول‌های سالم خود می‌شود. شدت و میزان این مبارزه به نوع بیماری بستگی دارد. ممکن است تنها یک عضو درگیر شود یا اینکه تمام بدن گرفتار این اشتباه شوند.
علت بیماری خود ایمنی
به طور کلی، پزشکان هنوز علت اختلالات خود ایمنی را تشخیص نداده‌اند، چرا که این بیماری طیف مختلفی از مشکلات را به وجود می‌آورد. با این حال، علائمی وجود دارند که نشان می‌دهند بعضی از افراد بیشتر دچار آن می‌شوند. عواملی مانند استرس، ژنتیک، استفاده از بعضی از داروها، قرار گرفتن در مجاورت مواد شیمیایی و التهاب همگی می‌توانند درصد بروز این مشکل را افزایش دهند.
از سوی دیگر، رژیم غذایی هم شاید خیلی بی‌تاثیر نباشد، چون گفته می‌شود مصرف زیاد خوراکی‌های پرنمک، غذاهای چرب و شیرینی باعث به وجود آمدن این بیماری می‌شود. همچنین طبق تحقیقات، زنان بیشتر از مردان به اختلالات خود ایمنی دچار می‌شوند و این بیماری در سنین باروری بیشتر رخ می‌دهد.
علائم بیماری خود ایمنی
همان‌طور که گفتیم، این بیماری می‌تواند به بخش خاصی از بدن آسیب بزند و به همین دلیل علائم مختلفی دارد. ولی بعضی از نشانه‌های زیر در بین افراد مختلف مشترک هستند و در صورت بروز هر کدام، بهتر است برای آزمایش‌های اولیه اقدام کنید:
- ریزش مو
- خستگی
- مشکل در تمرکز
- درد عضلانی
- وجود ضایعات پوستی
- التهاب و قرمزی
- گزگز شدن و بی‌حسی دست و پا
انواع بیماری خود ایمنی
این بیماری گونه‌های مختلفی را دربر‌می‌گیرد که تعداد آن‌ها رو به افزایش است و شاید بتوان آن‌ها را حدود 80 گونه در نظر گرفت. در ادامه مطلب قصد داریم تعدادی از شایع‌ترین اختلالات خود ایمنی را برای شما شرح دهیم.
1. ام اس (MS)
لیست خود را با معرفی و بررسی یکی از رایج‌ترین و معروف‌ترین این بیماری‌ها، یعنی ام اس شروع می‌کنیم. ام اس نوعی اختلال است که در آن به غلاف محافظ سلول عصبی (میلین) آسیب می‌رسد. در حقیقت، این غلاف باید به عنوان پوشش‌دهنده عمل کند و سلول را از آسیب دور نگه دارد، اما بیماری ام اس عملکرد آن را دچار مشکل کرده و در نتیجه باعث اختلال در پیام‌رسانی بین بدن و مغز می‌شود.
بیماری خود ایمنی ام اس، ابتدا با علائم خفیف‌تری مثل بی‌حسی، ضعف یا گزگز شدن دست و پا خود را نشان می‌دهد. اما با گذشت چند سال پیشرفت می‌کند و پس از آن، ممکن است بیشتر مبتلایان حتی برای راه رفتن هم به کمک نیاز داشته باشند.
2. بیماری سلیاک
مبتلایان به بیماری سلیاک نمی‌توانند غذاها و خوراکی‌های حاوی گلوتن را مصرف کنند. این ماده نوعی پروتئین است که در غذاهای مختلف، مخصوصا در جو و گندم وجود دارد. این بیماری خود ایمنی، در هنگام خوردن گلوتن ظاهر می‌شود. با ورود گلوتن به روده، حس التهاب و سوزش به وجود می‌آید. از نشانه‌های سلیاک می‌توان به درد شکم و اسهال اشاره کرد و نباید آن را با حساسیت به گلوتن اشتباه گرفت. چون این دو کمی شبیه به هم هستند، اما برای تشخیص دقیق‌تر به آزمایش نیاز است.
3. دیابت نوع 1
یکی دیگر از شایع‌ترین بیماری‌های خود ایمنی، دیابت نوع 1 است که تغییرات زیادی را در سبک زندگی و رژیم غذایی مبتلایان ایجاد می‌کند. در این اختلال، بدن فرد بیمار به سلول‌های سازنده هورمون انسولین حمله کرده و در نتیجه در کنترل قند خون مشکل ایجاد می‌شود. در صورت عدم توجه، بیماری دیابت خطرناک‌تر شده و به قلب، چشم و کلیه‌ها آسیب جدی می‌زند.
4. روماتیسم مفصلی
افرادی که با روماتیسم مفصلی دست و پنجه نرم می‌کنند، حتما نشانه‌هایی مثل گرما، قرمزی و دردهای مفصلی را تجربه کرده‌اند. در این بیماری سیستم ایمنی بدن به مفاصل حمله کرده و دردهای شدیدی را ایجاد می‌کند. علائم روماتیسم به مرور زمان شدیدتر شده و ممکن است فرد را از لحاظ روحی هم تحت تاثیر قرار دهد.
5. التهاب روده
التهاب روده را نمی‌توان فقط یک نوع بیماری در نظر گرفت، چرا که مدل‌های متفاوتی دارد که هر کدام به قسمت‌های مختلفی از دستگاه گوارش آسیب می‌زند. برای مثال، یک بیماری به نام کرون وجود دارد که می‌تواند حس سوزش را از دهان تا معقد ایجاد کند یا گونه دیگری از بیماری خود ایمنی به نام کولیت زخمی (کولیت اولسراتیو)، فقط روده بزرگ و راست روده را درگیر می‌کند.
6. التهاب عروق
نوع دیگری از التهاب وجود دارد که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به رگ‌های خونی حمله می‌کند. در نتیجه، رگ‌ها مسدود شده و فشار خون کمتر می‌شود.
7. لوپوس منتشر
شاید بسیاری از ما لوپوس منتشر را به خاطر ایجاد دانه‌هایی که روی پوست به وجود می‌آورد، بشناسیم و فکر کنیم که فقط باعث مشکلات پوستی می‌شود. اما علاوه بر این، اندام‌های دیگری مانند مغز، مفاصل و کلیه‌ها را هم درگیر می‌کند.
8. کم خونی مزمن
یکی انواع بیماری‌های خود ایمنی است که به خاطر کمبود نوعی از پروتئین به وجود می‌آید. سلول‌های معده وظیفه ساختن این پروتئین را بر عهده دارند که جهت جذب ویتامین B12 ضروری است. در صورت کمبود این ویتامین، فرد نمی‌تواند به طور مناسبی DNA را سنتز کند و به کم خونی مبتلا می‌شود. از نشانه‌های این بیماری می‌توان به کاهش وزن، سرگیجه، ضعف، بی‌حسی دست و پا، رنگ‌پریدگی و تنگی نفس اشاره کرد.
9. بیماری آدیسون
از شایع‌ترین اختلالات خود ایمنی، بیماری آدیسون است که غدد کلیوی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این غدد باید هورمون‌های آلدوسترون و کورتیزول را تولید کنند تا نسبت کربوهیدرات و قند به درستی تنظیم شود. پس اگر این هورمون‌ها کم باشند، فرد دچار کاهش وزن، ضعف و افت قند خون می‌شود.
10. سندرم شوگِرن
شاید نام این اختلال برای شما آشنا نباشد، ولی جزء مهم‌ترین بیماری‌های خود ایمنی به حساب می‌آید. فرد مبتلا معمولا دچار خشکی چشم، خشکی دهان و درد مفاصل می‌شود. چون این بیماری نه تنها مفاصل را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه به غده‌هایی که چشم و دهان را مرطوب نگه می‌دارند هم آسیب می‌رساند.
11. تیروئیدیت هاشیموتو
بیماری خود ایمنی تیروئید در افراد زیادی دیده می‌شود و در مراحل اولیه، درمان نسبتا قابل کنترل‌تری دارد. این بیماری در تولید هورمون تیروئید تغییراتی به وجود می‌آورد و باعث کم کاری آن می‌شود. تیروئیدیت هاشیموتو با علائم مختلفی مثل خستگی، افزایش وزن، ریزش مو یا التهاب غده تیروئید همراه است.
12. گِرِیوْز
این بیماری هم غده تیروئید را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث تولید بیش از اندازه هورمون‌های آن می‌شود. افزایش هورمون‌های تیروئید می‌تواند فعالیت‌های بدن را شدیدتر کند و علائمی مانند کاهش وزن، افزایش ضربان قلب، برافروختگی و حساسیت به گرما را به وجود بیاورد. بیرون‌زدگی چشم‌ها از نشانه‌های رایج گریوز است.
نحوه تشخیص بیماری خود ایمنی
با توجه به نکات ذکر شده، این اختلال می‌تواند تا 80 نوع بیماری را دربرداشته باشد که هر کدام علائم متفاوتی را نشان می‌دهند. البته بعضی از آن‌ها نشانه‌های مشابهی دارند و همین موضوع تشخیص را کمی سخت‌تر می‌کند. در ضمن، هیچ آزمایش دقیقی وجود ندارد که به شما بگوید دچار این بیماری شده‌اید.
درمان بیماری خود ایمنی
از آنجا که این بیماری‌ها بخش‌های مختلفی را تحت تاثیر قرار می‌دهند، نمی‌توان برای آن‌ها درمان یکسانی در نظر گرفت. همچنین هیچ راهی برای درمان قطعی خود ایمنی وجود ندارد و روش‌های درمانی غالبا فقط علائم بیماری را کنترل می‌کنند. اما بعضی از درمان‌ها را می‌توان به عنوان راه مقابله با بیماری در نظر گرفت که برای اکثر گونه‌های این اختلال کاربرد دارند. این موارد به شرح زیر هستند:
- داروهای مسکن و ضدالتهاب: جهت کاهش درد
- کورتیکواستروئیدها: جهت کاهش التهاب یا رفع علائم حمله‌ی سیستم ایمنی
- داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی: جهت کاهش فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی
- فیزیوتراپی: جهت افزایش تحرک
- کنترل بیماری: مانند تزریق انسولین در دیابت
- جراحی: مانند درمان انسداد روده
راه پیش‌گیری از بیماری خود ایمنی
در ابتدای مطلب عنوان کردیم که بیشتر این بیماری‌ها ریشه وراثتی دارند و شاید نتوان به طور قعطی از آن ها دور ماند. اما با اقدامات پیش‌گیرانه حتما تا حد زیادی موفق به کنترل آن‌ها خواهید شد. بنابراین، پیشنهاد می‌کنیم که چکاپ سالانه را فراموش نکنید و در صورت احساس هر گونه علائم غیرطبیعی به پزشک مراجعه کنید. همچنین داشتن تغذیه مناسب و رژیم غذایی سالم و مقوی، بهترین راه مقابله با بیماری‌های خود ایمنی و سایر بیماری‌های مزمن است.