نقش Progesterone در زنان چیست؟
هورمون پروژسترون، رحم را برای قرارگیری جنین آماده می‌سازد و از تخمک بارور شده در هنگام بارداری حمایت می‌کند؛ از طرف دیگر، سینه‌ها را برای تولید شیر آماده می‌کند تا پس از اتمام بارداری، شیر‌دهی آغاز شود. سطح این هورمون در یک زن باردار حدود ۱۰ برابر بیشتر از یک زن غیرباردار است.
نقش پروژسترون در مردان چیست؟
این ماده که به‌عنوان یک هورمون زنانه شناخته شده است، در بدن مردان نیز حضور دارد؛ اما در مردان، پروژسترون برای چیست؟ مردان برای تولید تستوسترون به پروژسترون نیاز دارند. میزان پروژسترون در بدن مردان پایین و مشابه زمان پیش از تخمک‌گذاری در زنان است. این هورمون در تولید اسپرم و تعیین ظرفیت آن و واکنش‌های بیوسنتز تستوسترون در مردان تاثیر دارد.
پروژسترون در آزمایش خون چیست؟
از آزمایش پروژسترون برای فهمیدن علت ناباروری استفاده می‌شود؛ زیرا هورمون پروژسترون در تمام مراحل قاعدگی وجود دارد اما مقدار آن در مراحل مختلف یکسان نیست در نتیجه از اندازه‌گیری‌های متعدد می‌توان برای فهمیدن مشکل کمک گرفت.
این آزمایش برای تشخیص کیست تخمدانی، مشکلات باروری، شک به بارداری خارج رحم یا سقط جنین استفاده می‌شود.
آزمایش پروژسترون علاوه بر موارد تشخیصی ذکر شده، در موارد زیر هم کاربرد دارد:
- تعیین علت ناباروری
- نظارت بر بارداری پرخطر
- تشخیص بارداری خارج رحم
- اطمینان از انجام تخمک‌گذاری
- بررسی عوامل بالا بودن خطر سقط جنین
تجویز آزمایش Progesterone در زمان بارداری
اگر باردار هستید، پزشک ممکن است برای شما آزمایش پروژسترون تجویز کند تا وضعیت بارداری و سلامت جنین بررسی شود؛ به‌ویژه اگر در معرض عوارض مختلف بارداری مانند سقط جنین، گرفتگی و خونریزی شکمی هستید یا سابقه سقط جنین دارید. در زنان باردار، اندازه‌گیری مقدار پروژسترون در آزمایش خون برای بررسی موارد زیر انجام می‌شود:
- بررسی میزان احتمال سقط جنین و کنترل آن؛ سقط جنین زمانی اتفاق می‌افتد که مادر، جنین خود را در اوایل بارداری از دست بدهد که نتیجه آن کاهش سطح پروژسترون است.
- کنترل باردای پرخطر
- تشخیص بارداری خارج از رحم؛ این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تخمک بارورشده بجای قرارگیری در رحم، به دهانه رحم، حفره شکمی یا لوله فالوپ(Fallopian tube) بچسبد که نتیجه آن کاهش غیرطبیعی سطح پروژسترون است.
شرایط آزمایش پروژسترون
برای انجام آزمایش پروژسترون نیازی به ناشتا بودن نیست، اما پزشک بر داروهای مصرفی نظارت خواهد کرد. اگر داروهای ضدبارداری و مکمل‌های پروژسترون مصرف می‌کنید ممکن است پزشک از شما بخواهد مصرف این داروها را قبل از انجام آزمایش قطع کنید.
همچنین مصرف داروهای رقیق‌کننده خون می‌تواند در هنگام خون‌گیری مشکل ایجاد کند در نتیجه در این مورد نیز ممکن است درخواست عدم مصرف دارو قبل از آزمایش را از دکتر دریافت کنید.
بهترین زمان آزمایش پروژسترون
آزمایش پروژسترون در هر زمانی انجام می‌شود، اما باید روی نمونه حتما تاریخ قاعدگی بیمار نوشته شود. اگر بیمار حامله است حتما هفته حاملگی او نیز باید ذکر شود.
بیماری‌های پیش‌زمینه‌ای تاثیرگذار در نتیجه آزمایش پروژسترون
سطح پایین پروژسترون می‌تواند به دلایل زیر باشد:
- حاملگی خارج رحمی
- پره اکلامپسی ( مسمومیت بارداری)
- آمنوره یا عدم قاعدگی
- سقط جنین
- کاهش عملکرد تخمدان‌ها
افزایش سطح پروژسترون در موارد زیر ممکن است دیده شود:
- بعضی کیست‌های تخمدانی
- نوعی سرطان تخمدان نادر
- سرطان آدرنال
- هایپرپلازی(Hyperplasia) مادرزادی آدرنال
- تولید بیش از حد پروژسترون
- حاملگی مولار
نشانه‌های پروژسترون بالا در آزمایش خون
اگر سطح پروژسترون در فردی بیشتر از حد طبیعی شود معمولا با علائم زیر ظاهر می‌شود:
- ضعف عضلانی
- احساس ضعف و خستگی
- خشکی واژن
- افزایش دما بدن
- حساسیت پستان
- تغییرات خلقی مکرر
- اضطراب
- نفخ
- کاهش میل جنسی
بعضی علائم وجود دارند که ممکن است در زنان کمتر بروز پیدا کنند:
- چربی پوست و آکنه
- سردرد
- عفونت مجاری ادرار
- افزایش وزن
افزایش پروژسترون در افرادی که باردار نیستند با نشانه‌های زیر ظاهر می‌شود:
- بروز کیست‌های تخمدان بطور متناوب
- علائم ابتلا به سرطان تخمدان
- هایپرپلازی مادرزادی آدرنال
نشانه‌های پروژسترون پایین در آزمایش خون
- سردرد
- اضطراب
- افسردگی
- سوزش سینه
- لک‌بینی قاعدگی
- افت فشارخون
- ناخن‌های شکننده
- افکار عجیب و غریب
دلایل پروژسترون بالا در آزمایش خون
پروژسترون بالا در زنان و مردان می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که هر کدام را به اختصار بیان می‌کنیم.
دلایل پروژسترون بالا در زنان
- بارداری طبیعی؛ پروژسترون بالا در زنان می‌تواند به‌علت بارداری باشد. اگر دو یا چند قلو حامله باشید، سطح هورمون ذکرشده حتی بیشتر نیز می‌شود.
- بارداری مولار؛ حاملگی مولار وضعیتی است که یک تومور غیرسرطانی و خوش‌خیم در درون رحم رشد می‌کند؛ در این حالت، فرد ممکن است علائم بارداری مانند افزایش سطح پروژسترون و موارد دیگر را از خود نشان دهد.
- وجود اختلال در غدد فوق کلیوی
- وجود سرطان تخمدان
- وجود سرطان آدرنال(Adrenal cancer)
دلایل پروژسترون بالا در مردان
در مردان غالبا پروژسترون پایین است و به‌ندرت بالا می‌رود. افزایش آن می‌تواند به علت مصرف مکمل Pregnenalone یا وجود نوعی بیماری مانند سرطان بیضه باشد.
دلایل پروژسترون پایین در آزمایش خون
اینکه پروژسترون پایین نشانه چیست؛ بستگی یه شرایط بیمار دارد.؛ اما به‌طور کلی عوامل زیر باعث پروژسترون پایین می‌شوند:
- بروز حاملگی خارج از رحم
- سقط جنین
- تخمک‌گذاری غیرطبیعی که نتیجه آن، بروز مشکلات باروری است
- عدم تخمک‌گذاری
- مرگ جنین
- اختلالات قاعدگی
عوارض کمبود پروژسترون در مردان
- اختلال نعوظ
- خستگی
- ضعف عضلانی
- مشکلات تمرکز
عوارض کمبود پروژسترون در زنان
پروژسترون پایین چه عوارضی دارد؟ کمبود این هورمون در بدن زنان می‌تواند باعث بروز عوارض متعدد شود. شایع‌ترین عارضه کمبود هورمون ذکرشده، سیکل‌های قاعدگی کوتاه و نامنظم است. در مواردی ممکن است بیمار پیش از قاعدگی، دچار لکه‌های پوستی شود.
تغییرات خلقی، اضطراب، افسردگی و اختلالات خواب از عوارض دیگر کمبود این هورمون است. سطح پایین پروژسترون می‌تواند در تنظیم سطح مایعات بدن نیز اختلال ایجاد کند. پروژسترون پایین در بارداری منجر به آمادگی ناکافی رحم و فقدان پوشش ضخیم آندودرم(Androderm) می‌شود که حفظ و نگهداری جنین را دشوار می‌کند. از عوارض کمبود پروژسترون می‌توان به خستگی، تغییرات خلق و اختلالات خواب اشاره کرد.
کمبود پروژسترون چگونه درمان می‌شود؟
داروی پروژسترون به شکل‌های زیر مورد استفاده قرار می‌گیرند:
- شیاف واژینال
- ژل واژینال
- کپسول خوارکی واژینال
- داروی واژینال
درمان بالا بودن پروژسترون در زنان
رنج نرمال آزمایش پروژسترون، بستگی به زمان انجام آزمایش پروژسترون دارد. علامت اختصاری پروژسترون در آزمایش، P یا P4 است. عدد پروژسترون در بارداری در زمان‌های مختلف متغیر و بین ۱۱.۲ تا ۳۰۰ ng/ml قرار دارد (از سه‌ماهه اول تا سه‌ماهه پایانی)؛ بنابراین، بالا بودن غیرطبیعی این هورمون باید توسط پزشک و با تفسیر جواب آزمایش پروژسترون تعیین شود؛ به‌هرحال، از روش‌های زیر می‌توان برای بهبود نتیجه آزمایش خون پروژسترون و کاهش سطح این هورمون استفاده کرد:
- افزایش مصرف فیبر
- ورزش کردن
- ترک سیگار
- کاهش مصرف کافئین
- تامین ویتامین D بدن
- کاهش استرس
آمپول پروژسترون چیست؟
داروی پروژستین (Progestin) که در آمپول‌های هورمونی استفاده می‌شود، خواص مشابهی با پروژسترون طبیعی بدن دارد. زمانی که بدن به اندازه کافی پروژسترون تولید نکند، ممکن است از این آمپول برای تامین این هورمون استفاده شود.
ساختار داروی پروژستین مشابه پروژسترون است؛ بنابراین، خواص این دو ماده به یکدیگر نزدیک است.
در زنانی که یائسه یا باردار نیستند، از این آمپول برای بازگرداندن دوره‌های قاعدگی که چندین ماه قطع شده‌اند استفاده می‌شود؛ این دارو، همچنین در از بین بردن خونریزی‌های غیرطبیعی و دردناک رحم که علت آن سطح پایین هورمون پروژسترون است، استفاده می‌شود. توجه کنید که مصرف پروژسترون برای سقط جنین بی‌فایده است. آمپول و قرص پروژسترون نمی‌توانند از سقط جنین جلوگیری کنند.
مقدار مصرف و دوز آمپول Progestrone
آمپول پروژستین طبق نظر پزشک معمولا یک مرتبه در روز از راه عضله به بدن تزریق می‌شود. مدت زمان مصرف دارو معمولا ۶ الی ۸ روز است. اینکه دوز و مقدار مصرف باید چقدر باشد، بستگی به نظر پزشک دارد. پزشک متخصص با بررسی مشکل و وضعیت بیماری شما، می‌تواند زمان مصرف، دوز دارو و مقدار آن را برای شما مشخص کند.
تزریق آمپول پروژسترون در بارداری
اگر در بارداری قبلی‌تان تجربه تولد نوزاد زودرس داشته‌اید، پزشک ممکن است برای جلوگیری از زایمان زودهنگام در بارداری فعلی‌‌تان، برای شما آمپول پروژستین تجویز کند. ماهیچه‌های رحم در حین زایمان منقبض می‌شوند تا با هل‌دادن نوزاد، او را از درون رحم خارج کنند.
تزریق این آمپول با جلوگیری از انقاباضات رحم، از زایمان زودرس جلوگیری می‌کند. پزشکان معمولا به بانوان باردار واجد شرایط توصیه می‌کنند که تزریق این دارو را در سه‌ماهه دوم بارداری (معمولا از هفته ۱۶ ام تا ۲۰ ام) آغاز کنند و تا هفته ۳۶ ام ادامه دهند.
آمپول پروژسترون و پریود نامنظم
تزریق آمپول پروژستین ممکن است باعث بروز واکنش‌های آلرژیک در برخی زنان شود.
با تزریق این هورمون، دوره قاعدگی ممکن است سنگین‌تر و نامنظم‌تر، کوتاه‌تر و سبک‌تر یا به‌طور کلی قطع شود. این که پروژسترون چه زمانی باید تزریق شود تا بر بهبود وضعیت قاعدگی یا باروری موثر باشد، به نظر پزشک بستگی دارد. تزریق این آمپول با تجویز پزشک می‌تواند به رفع مشکلات باروری، بهبود سیکل‌های قاعدگی یا بازگرداندن قاعدگی قطع‌شده، کمک کند.
نکات مهم پیش از تزریق آمپول Progesterone
- اگر به این آمپول یا هر دارو یا ماده‌ی دیگری حساسیت دارید، پزشک خود را مطلع سازید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیر‌فعال مانند روغن کنجد باشد که می‌تواند باعث بروز واکنش‌های آلرژیک شود.
- فراموش نکنید که سابقه پزشکی و بیماری‌های زمینه‌ای خود را با متخصص درمیان بگذارید تا از بروز خطر پیشگیری کنید. سوابقی مانند خونریزی در مغز، لخته‌شدن خون، بیماری کبد، خونریزی واژینال، سردرد‌های میگرنی، تجربه تشنج، آسم، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های کلیوی، افسردگی، دیابت، چربی بالای خون، سرطان (به‌ویژه در ناحیه سینه و دیگر اندام‌های زنانه) و موارد دیگر حتما باید با پزشک درمیان گذاشته شوند.
- مصرف این دارو ممکن است باعث بروز خواب‌آلودگی شود بنابراین سعی کنید برای مدتی از انجام فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری دارند خودداری کنید.
- سیگار نکشید. استعمال دخانیات به همراه این دارو خطر فشار خون، حملات قلبی، سکته مغزی و لخته‌شدن خون را بالا می‌برد.
- اگر قرار است تحت عمل جراحی قرار بگیرید و یا برای زمانی طولانی در مکانی دراز بکشید یا بنشینید (مانند پرواز طولانی با هواپیما)، به متخصص اطلاع دهید.
- اگر مبتلا به دیابت هستید، این دارو ممکن است بر قند خون شما تاثیر بگذارد؛ برهمین اساس، لازم است تا قند خون خود را به طور منظم بررسی کنید و نتایج را به متخصص اعلام کنید.
- این آمپول نباید در زمان بارداری مصرف شود (مگر اینکه نظر پزشک باشد). توجه کنید که این دارو به شیر مادر وارد می‌شود پس اگر بچه شیر می‌دهید لازم است با پزشک خود مشورت کنید.
- این دارو ممکن است باعث ظهور لکه و بخش‌های تیره‌رنگ در پوست شود. نور خورشید نیز می‌تواند این مشکل را تشدید کند. بهتر است از ضد آفتاب استفاده کنید.
عوارض آمپول پروژسترون
به‌یاد داشته باشید که پزشک شما به این دلیل آمپول را تجویز کرده است که مزیت آن بیشتر از خطر عوارض جانبی آن است. بسیاری از افراد که این دارو را استفاده می‌کنند عوارض جدی‌ای را تجربه نمی‌کنند. به‌هرحال عوارض آمپول پروژسترون می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد و تورم در محل تزریق
- حساسیت پستان
- افزایش یا کاهش مو‌های بدن و صورت/ ریزش مو
- افزایش یا کاهش وزن
- آکنه
- حالت تهوع
- خواب آلودگی و سرگیجه
- واکنش‌های آلرژیک؛
توجه کنید که در صورت داشتن عوارض جانبی جدی مانند استفراغ شدید، خونریزی و ترشحات غیرمعمول واژن، توقف قاعدگی، توده‌های سینه، تورم در پا و مچ، تغییرات خلقی، بروز لکه‌های تیره، تکرر و دردناک شدن ادرار و تیرگی آن، زردی چشم یا پوست، درد شکم و موارد دیگر، فورا به پزشک مراجعه کنید.