آزمایش BUN یا آزمایش نیتروژن اوره خون همان‌طور که از نام آن مشخص است میزان نیتروژن اوره خون شما را اندازه‌گیری می‌کند. نیتروژن اوره یک ماده زائد است که در اثر تجزیه پروتئین‌های موجود در غذا ایجاد می‌شود. این ماده در کبد شما تشکیل می‌شود، از طریق خون به کلیه‌ها می‌رود و سپس از طریق ادرار از بدن خارج می‌شود.
سطح نیتروژن اوره خون یکی از نشانگرهایی است که به پزشک در بررسی عملکرد کلیه‌ها کمک می‌کند. وجود مقدار کمی نیتروژن اوره در خون شما طبیعی است. اما اگر سطح آن بیش از حد بالا باشد، نشان‌دهنده اختلال عملکرد کلیه‌ها است. به عبارت دیگر، نشان می‌دهد که احتمالا بیماری یا شرایط خاصی روی سلامت کلیه‌های شما تاثیر گذاشته است.
علت انجام آزمایش BUN
آزمایش نیتروژن اوره خون عملکرد کلیه‌ها را نشان می‌دهد. این آزمایش ممکن است برای تشخیص، غربالگری یا مانیتورینگ (پایش) روند درمان استفاده شود.
1. تشخیص
اگر علائم بیماری‌های کلیوی مثل تغییر حجم ادرار، تورم دست یا پا، گرفتگی عضلات یا خستگی شدید را تجربه کنید، آزمایش BUN می‌تواند به پیدا کردن علت بروز آن‌ها کمک کند.
2. غربالگری
پزشک با غربالگری تلاش می‌کند که یک بیماری خاص را قبل از ظهور علائم یا نشانه‌های آن تشخیص دهد. تست BUN به عنوان بخشی از پانل متابولیک پایه (BMP) یا پانل متابولیک جامع (CMP) برای غربالگری بیماری‌های کلیوی تجویز می‌شود. BMP و CMP هر دو آزمایش خون هستند و سطح بعضی از مواد را در خون اندازه‌گیری می‌کنند.
در صورتی که به دلیل دیابت، پرفشاری خون، مشکلات قلبی-عروقی یا سابقه خانوادگی بیماری کلیه در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های کلیوی قرار داشته باشید، ممکن است غربالگری به شما توصیه شود.
3. مانیتورینگ
مانیتورینگ به این معنی است که پزشک تغییر وضعیت شما را در گذر زمان پیگیری می‌کند. برای مثال، ممکن است از آزمایش BUN برای بررسی عملکرد کلیه‌ها در یک دوره نسبتا طولانی استفاده کند یا در صورت ابتلا به مشکلات کلیوی، از آن برای ارزیابی پاسخ به درمان کمک بگیرد. گاهی اوقات هم وقتی پزشک می‌خواهد عوارض جانبی داروهای جدید را برای کلیه‌ها بررسی کند، تست‌های عملکرد کلیه از جمله BUN را توصیه می‌کند.
علائم بالا بودن BUN در بدن
اگر بالا بودن BUN ناشی از بیماری کلیوی باشد، احتمالا علائم زیر را تجربه می‌کنید:
- تکرر ادرار
- ادرار کف‌آلود
- مشاهده خون در ادرار
- خستگی
- از دست دادن اشتها
- تورم، به ویژه در دست‌ها و پاها
علائم پایین بودن BUN
اگر کاهش BUN با سوء تغذیه مرتبط باشد، احتمالا دچار ضعف و خستگی می‌شوید و سیستم ایمنی ضعیفی دارید. در صورتی که بیماری کبدی علت کاهش BUN باشد، علائم زیر ظاهر می‌شوند:
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم
- دردهای شکمی
- بی‌اشتهایی
- کاهش وزن ناخواسته
- خارش پوست
- تغییر رنگ ادرار یا مدفوع
- حالت تهوع یا استفراغ
تفسیر آزمایش BUN
مقدار نرمال BUN در آزمایش خون بسته به سن و جنسیت شما متفاوت است. به‌علاوه، ممکن است آزمایشگاه‌ها از روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری BUN استفاده کنند و محدوده طبیعی این تست از آزمایشگاهی به آزمایشگاه دیگر متفاوت باشد. بنابراین، جواب آزمایش حتما باید توسط پزشک تفسیر شود. با این حال، به طور کلی می‌توان محدوده طبیعی BUN را به صورت زیر تعریف کرد:
| سن و جنسیت | مقدار نرمال BUN بر حسب میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) |
| کودکان و نوجوانان 1 تا 17 ساله | 7 تا 20 |
| زنان بزرگسال | 6 تا 21 |
| مردان بزرگسال | 8 تا 24 |
نتیجه آزمایش BUN در بارداری ممکن است با مقادیر فوق متفاوت باشد. چون در این دوران به طور طبیعی سطح نیتروژن اوره خون کاهش می‌یابد.
علت بالا بودن BUN در خون
معمولا پزشکان برای تفسیر نتیجه تست BUN و ارتباط آن با وضعیت سلامتی، علائم شما و سایر پارامترهای اندازه‌گیری شده را در نظر می‌گیرند. چون BUN به تنهایی نمی‌تواند نشان‌دهنده عملکرد کلیه باشد.
افزایش BUN می‌تواند به دلیل بیماری کلیوی اتفاق بیفتد؛ اما حتی اگر کلیه‌های شما به درستی کار کنند، ممکن است عوامل زیر سطح BUN را بالا ببرند:
- پیروی از رژیم غذایی پرپروتئین
- کم آبی بدن
- افزایش سن (سطح BUN در شیرخواران و کودکان کمتر است)
- بعضی از داروها، مثل کاربامازپین، متوترکسات و تتراسایکلین
- سوختگی
- انسداد در سیستم ادراری که از دفع ادرار جلوگیری می‌کند
- استرس
- حمله قلبی
- خونریزی دستگاه گوارش
علت کم بودن BUN در آزمایش خون
کاهش BUN شایع نیست. با این حال، عوامل زیر ممکن است روی نیتروژن اوره خون تاثیر گذاشته و سطح آن را کاهش دهند:
- سوء تغذیه
- کمبود پروتئین در رژیم غذایی
- وجود آب بیش از حد در بدن
- بیماری کبدی
تست‌های مرتبط با آزمایش BUN
پزشکان معمولا سطح کراتینین خون را هم بررسی می‌کنند. چون آزمایش نیتروژن اوره خون به تنهایی کمک چندانی به بررسی عملکرد کلیه‌ها نمی‌کند. اما وقتی همراه با کراتینین اندازه‌گیری شده و با آن مقایسه می‌شود، تصویر کامل‌تری از آنچه که در کلیه‌های شما اتفاق می‌افتد، ارائه می‌دهد.
کراتینین محصول زائد ناشی از تجزیه بافت عضلانی است که توسط کلیه‌ها دفع می‌شود. بنابراین، افزایش آن می‌تواند نشان‌دهنده اختلال عملکرد کلیه‌ها باشد. نسبت ایده‌آل BUN به کراتینین بین 10 به 1 و 20 به 1 است. افزایش این نسبت ممکن است به این معنی باشد که جریان خون کافی به کلیه‌ها نمی‌رسد یا مشکلاتی مانند نارسایی احتقانی قلب، کم آبی بدن یا خونریزی گوارشی وجود دارد. کاهش این نسبت ممکن است نشان‌دهنده بیماری کبدی یا سوء تغذیه باشد.
اگر پزشک به مشکلات کلیوی مشکوک شود، آزمایش‌های دیگری مثل نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR) را توصیه می‌کند.