معرفي بيماري
مننژيت يكي از اورژانس‌های پزشكي است . ميزان مرگ ناشي از اين بيماري قبلاً تا 50 درصد می‌رسید؛ ولي با كشف درمانهاي مناسب آنتي بيوتيكي به 5 تا 15 درصد كاهش يافته است. علاوه بر آن 10 الي 20 درصد از بهبود يافتگان بيماري دچار عوارضي مانند عقب افتادگي ذهني، اختلالات بينايي يا شنوايي و يا اختلالات حركتي می‌شوند. به منظور كاهش مرگ و مير ناشي از مننژيت، تشخيص زود هنگام بيماري، تعيين سريع عامل احتمالي مولد بيماري، آغاز هر چه سریع‌تر درمان مناسب آنتي بيوتيكي و درمان عوارض ايجاد شده حائز اهميت است. هموفيلوس آنفلوانزا تيپ b ، مننگوكوك و پنوموكوك عامل 75 درصد تمام موارد مننژيت باكتريال و 90 درصد موارد مننژيت كودكان هستند. در كشورهايي كه واكسن هموفيلوس آنفلوانزا استفاده شده است، شيوع اين عامل بسيار كم شده و متوسط سن ابتلا از دوره كودكي به بالاي 15 سالگي افزايش يافته است. مننگوكوك عامل اصلي اكثر موارد همه‌گیری مننژيت می‌باشد. انتقال بيماري به وسيله تماس مستقيم با قطرات تنفسي و ترشحات بيني و گلوي افراد آلوده صورت می‌گیرد. برخي افراد به صورت حامل سالم مننگوكوك بوده و سبب انتقال به ديگران می‌شوند.
پراكندگي بيماري در ايران: بیش‌ترین ميزان بروز آن در فصل‌های زمستان و بهار می‌باشد. مردان بيشتر از زنان به اين بيماري مبتلا می‌شوند.
علائم و تشخيص
علائم به صورت تب، سردرد شديد، تهوع و استفراغ و اغلب سفتي گردن تظاهر می‌کند. در اغلب موارد راش‌های جلدي پتشي شكل وجود دارد. تأخیر در شروع درمان می‌تواند سبب افزايش احتمال مرگ و يا عوارض بيماري شود. تأیید تشخيص با بررسي مايع مغزي نخاعي بيمار و جستجوي ميكرو ارگانيسم بيماريزا در آن انجام می‌شود.
دوره نهفتگي از 2 تا 10 روز متغير است و در صورتي كه درمان با آنتي بيوتيك موثر انجام شود معمولاً 24 ساعت بعد از شروع درمان امكان انتقال به ديگران از بين مي رود.
تعاريف
مورد مشكوك: هر فردي در هر سني با تب ناگهاني بالاي 5/38 درجه سلسیوس و يكي از علائم سفتي گردن، كاهش سطح هوشياري، علائم مننژيال (سردرد، استفراغ و هر نوع عارضه نورولوژيك ناگهاني)، ملاج برجسته (در اطفال)، مورد مشكوك به مننژيت محسوب می‌شود.
مورد محتمل: هر مورد مشكوكي كه آزمايش CSF او حداقل يكي از موارد زير را نشان دهد:
– ظاهر كدر و چركي
– افزايش گلبولهاي سفيد بيش از 100 سلول در میلی متر مکعب
– افزايش گلبولهاي سفيد بيش از 10 تا 100 سلول در میلی‌متر مکعب به همراه افزايش پروتئين بیش از 100 میلی‌گرم در دسی لیتر یا کاهش قند به کمتر از 40 میلی‌گرم در دسی لیتر
– وجود يكي از نتايج زير در رنگ‌آمیزی گرم:
– باسيل گرم منفي (مطرح كننده هموفيلوس آنفلوانزا)
– ديپلوكوك گرم منفي (مطرح كننده نايسريا مننژايتيديس)
– ديپلوكوك گرم مثبت (مطرح كننده استرپتوكوك پنومونيه)
مورد قطعی: مواردي كه كشت مثبت وجود دارد يا آنتي ژن جرم پاتوژن در مايع مغزي نخاعي و يا خون فرد داراي علائم باليني يافت شود .
اقدامات مورد نياز
الف – درماني
تمام موارد به محض تشخيص و يا شك به بيماري بايد به مراكز تخصصي ارجاع شوند. آنتيبيوتيك وريدي بايستي پس از تهيه نمونه خون و مايع مغزي نخاعي تجویز شود؛ و ليكن در مواردي كه امكان اعزام فوري و دسترسي به مراكز بيمارستاني وجود ندارد به دليل ضرورت شروع هر چه سريع تر درمان می‌توان نسبت به تجويز آنتي بيوتيك وسيع الطيف اقدام نمود. در اين موارد با توجه به سن بيمار، وجود شرايط زمینه‌ساز بيماري و ميكرو ارگانیسم‌های شايع می‌توان از سفالوسپورينهاي نسل سوم با يا بدون همراهي ونكومايسين استفاده نمود. چنانچه بيمار با پنی‌سیلین درمان شود قبل از ترخيص از بيمارستان بايد تحت درمان با ريفامپين هم قرار گيرد تا كلونيزاسيون حلق يا بيني برطرف شود.
ب – پيشگيري
– گزارش فوري به مركز بهداشت شهرستان
– آموزش درباره كاهش تماس مستقيم با قطرات آلوده آب دهان بيمار
– كم كردن تجمعات در مناطق مسكوني و محيط كار
– تزريق واكسن مننژيت براي سربازها و زائران اماكن مذهبي
– پيگيري موارد تماس و در صورت لزوم تجويز پروفيلاكسي دارويی
پيشگيري دارويي موارد تماس در مننژیت هموفيلوسي
– در خانواده‌هایی كه كودك زير 3 سال دارند بايد تمام اعضاي خانواده از جمله بالغين كه در تماس با بيمار بوده‌اند پروفيلاكسي دارويي دريافت نمايند .
– در مهدکودک‌ها و مراكز نگهداري كودكان، در صورتي كه سن كودكان 2 ساله و يا بزرگ‌تر باشد پروفيلاكسي لزومي ندارد؛ مگر اين كه در عرض 60 روز دو مورد يا بيشتر اتفاق افتاده باشد. در مورد مهدکودک‌هایی كه كودكان کوچک‌تر از 2 سال هم نگهداري می‌شوند براي تمام افراد از جمله بالغين، بايد پروفيلاكسي داد .
پروتكل پروفيلاكسي در مننژيت هموفيلوسي
| گروه سني | دارو | مدت مصرف |
| بزرگ‌سالان | ريفامپين 20 میلی‌گرم براي هر كيلو وزن در روز، حداكثر 600 میلی‌گرم | 4 روز |
| كودكان | ريفامپين 10 میلی‌گرم براي هر كيلو وزن در روز | 4 روز |
از سفترياكسون و سفوتاكسيم نيز می‌توان براي پروفيلاكسي استفاده كرد
پيشگيري دارويي در مننژيت مننگوكوكي
– در تماس‌های نزديك با فرد مبتلا مانند افراد خانواده.
– هر فردي كه مستقيماً با ترشحات بيمار (بوسيدن و دست‌کاری‌های مجاري تنفسي) سر و كار دارد.
– افراد ارتشي كه فضاي خواب مشترك دارند.
– در مدارس، دوستان نزديك كه ظرف غذاي مشترك دارند نه همه دانش‌آموزان.
– در مهدکودک‌ها تمام كودكان و موارد تماس.
پروتكل پروفيلاكسي در مننژيت مننگوكوكي
| گروه سني | دارو | مدت مصرف |
| بزرگ‌سالان | ريفامپين هر 12 ساعت 600 میلی‌گرم | 48 ساعت (4 دوز) |
| سفترياكسون 250 میلی‌گرم عضلاني | تک دوز | |
| خانم‌های باردار | سفترياكسون 250 میلی‌گرم عضلاني تک دوز | تک دوز |
| افراد بالاي 12 سال | سيپروفلوكساسين 500 میلی‌گرم خوراكي (ممنوع در حاملگي و اطفال) | تک دوز |
| كودكان بالای یک ماه | ريفامپين 10 میلی‌گرم براي هر كيلو وزن هر 12 ساعت | 48 ساعت |
| كودكان زیر یک ماه | ريفامپين 5 میلی‌گرم براي هر كيلو وزن هر 12 ساعت | 48 ساعت |
| زير 15 سال | سفترياكسون 5 میلی‌گرم براي هر كيلو وزن حداكثر تا 125 میلی‌گرم |
انديكاسيون هاي ارجاع به سطوح بالاتر
تمام موارد بايد به محض شك به بيماري به مراكز تخصصي ارجاع شوند.
در صورت همه‌گیری، با نظر مركز بهداشت شهرستان واكسيناسيون تمام افراد در تماس نزديك، در اماكن تجمعي مانند پادگان و مدارس با نيم ميلي ليتر واکسن دو ظرفیتی A و C به صورت زير جلدي بايد انجام شود.
جداسازي
رعايت نكات تماس تنفسي تا 24 ساعت بعد از شروع درمان با آنتيبيوتيك موثر الزامي است.