دستگاه آندوسکوپی چیست؟
آندوسکوپی دستگاهی است که توسط آن پزشک متخصص می‌تواند داخل بخش‌های مختلف بدن را مشاهده و جراحی‌های محدودی را توسط آن انجام دهد. نام آندوسکوپ از ترکیب دو کلمه ENDO به معنای درون و SCOPE به معنای دیدن، ساخته شده است.
به طور کلی دو نوع آندوسکوپ وجود دارد:
دستگاه آندوسکوپی قابل انعطاف: شامل یک لوله قابل انعطاف که در سری که وارد بدن می‌شود دارای عدسی است. این عدسی داخلی نامیده می‌شود و تصویر داخل بدن را توسط یک کابل فیبر نوری قابل انعطاف به عدسی خارجی منتقل میکند .
دستگاه آندوسکوپی ریجید: این نوع آندوسکوپ دارای لوله‌ای کوتاه‌تر از انواع آندوسکوپ های قابل انعطاف است. این لوله سخت است و قابلیت انعطاف ندارد.
مزایای استفاده از آندوسکوپی عبارتند از:
- کمک به پزشک جهت تشخیص علت هر گونه علائم غیر طبیعی بیماران.
- برداشت نمونه بسیار کوچکی از بافت مربوطه جهت ارسال به آزمایشگاه برای آزمایش‌های بیشتر که به این روش نمونه برداری آندوسکوپی گفته می‌شود.
- جراح می‌تواند در حین عمل جراحی برای مثال جراحی زخم معده یا برداشت سنگ صفرا یا تومورها مستقیماً به مشاهده بافت‌های مربوطه بپردازد.
ساختمان دستگاه انواع آندوسکوپ ها شامل چیست؟
اجزای اصلی نوری آندوسکوپ علاوه بر عدسی و فیبر نوری شامل موارد زیر است:
منبع نور سرد: منابع نوری مقداری گرما ایجاد می‌کنند که می‌تواند در بافت‌های اطراف آندوسکوپ تاثیر بگذارد . به همین دلیل، منبع نوری در انواع آندوسکوپ ها معمولا در بخش خارجی آندوسکوپ قرار دارد و نور از طریق فیبرهای نوری به قسمت اطراف عدسی داخلی منتقل می‌شود.
دوربین و هد دوربین: در انواع آندوسکوپ ها بدون دوربین پزشک مجبور است از طریق چشمی و عدسی خارجی داخل بدن را بررسی کند. این حالت دو مشکل عمده دارد: موقعیت پزشک حالت راحتی نیست و سریعا موجب خستگی متخصص آندوسکوپی می‌شود و همچنین در هر زمان یک نفر می‌تواند تصویر را ببیند، که این موضوع برای دستیاران متخصص خوشایند نیست.
در انواع آندوسکوپ ها جدید از دوربین و هد دوربین استفاده می‌شود و بدین ترتیب تصویر روی صفحه‌ای نمایش داده می‌شود و متخصص می‌تواند در حالتی راحت‌تر کار خود را انجام دهد و دستیاران و همکاران ایشان هم می‌توانند به متخصص کمک بیشتری نمایند. در ضمن می‌توان این تصاویر را ثبت و ضبط نمود.
ست های جراحی آندوسکوپی: دستگاه آندوسکوپی می‌تواند از ابزارهایی برای جراحی استفاده کند که این ابزارها روی دستگاه آندوسکوپ نصب شده و به متخصص توانایی انجام نمونه برداری و جراحی‌های محدود را می‌دهد.
گاستروسکوپ یا آندوسکوپ: در این نوع آندوسکوپی دستگاه از طریق دهان وارد مری و معده می‌شود.
این نوع آندوسکوپی جهت معاینه بخش فوقانی دستگاه گوارش به کار می‌رود و متخصص می‌تواند با دستگاه آندوسکوپی معده، مشکلات موجود در مری ، دریچه‌های بالا و پایین مری و معده را بررسی و در صورت لزوم از بافت‌های آسیب دیده یا مشکوک نمونه‌برداری کند و گاهی جراحی‌هایی را انجام دهد.
کولونوسکوپ : دستگاهی که از طریق مقعد وارد روده برزگ شده و متخصص از این طریق به بررسی روده بزرگ و مشکلات احتمالی آن می‌پردازد و یا نمونه‌برداری و گاهی جراحی هایی را انجام می‌دهد.
رکتوسکوپ : نوع کوتاه‌تر کولونوسکوپ است که برای دیدن بخش پایانی روده بزرگ (رکتوم) به کار گرفته می‌شود.
کپسول‌های آندوسکوپ: این جدیدترین نوع دستگاه آندوسکوپ است که شامل یک دوربین، باطری و سیستم وایرلس(بیسیم) است. این نوع برای بیمار راحت‌ترین روش است و پزشک می‌تواند سراسر دستگاه گوارش را با این وسیله بررسی نماید.
تکنیک‌ها و روش‌های آندوسکوپی
مانند سایر تکنولوژی‌ها، فناوری آندوسکوپی نیز همواره در حال پیشرفت بوده است. نسل جدید آندوسکوپ‌ها تصاویری با کیفیت HD فراهم می‌آورند که تمامی جزئیات در آن به خوبی دیده می‌شود.
علاوه بر این اخیرا در تکنیک‌های نوآورانه جدید، آندوسکوپی را با تکنولوژی عکسبرداری و اقدامات جراحی ترکیب کرده اند. در اینجا مثال‌هایی از آخرین تکنیک‌های آندوسکوپی ذکر می‌گردد:
کپسول آندوسکوپی
روش انقلابی کپسول آندوسکوپی زمانی استفاده می‌شود که سایر آزمایش‌ها و روش‌ها به تشخیص بیماری کمک نکرده‌اند. دراین روش بیمار یک قرص یا کپسول بسیار ریز که در آن یک دوربین بسیار کوچک جاسازی شده است را می‌بلعد.کپسول اندوسکوپی بدون ایجاد مشکل و یا درد از دستگاه گوارش بیمار به مرور زمان عبور کرده و با طی مسیر، هزاران تصویر از دستگاه گوارش بیمار مانند معده و روده‌ها تهیه میکند.
کلانژیوگرافی اندوسکوپیک عقبگرد
ERCP روشی است مرکب از رادیوگرافی با اشعه ایکس و آندوسکوپی قسمت فوقانی دستگاه گوارش که از آن به منظور تشخیص یا درمان مشکلات صفراوی و مجاری لوزالمعده استفاده می‌گردد.
کروموآندوسکوپی
در این روش از رنگ‌های ویژه‌ای جهت رنگ آمیزی پوشش و دیواره روده‌ها در حین آندوسکوپی استفاده می‌گردد. این رنگ‌ها باعث می‌شوند تا پزشکان به شکل کارآمدتر و دقیق‌تری جداره دستگاه گوارش را مشاهده کرده و کوچکترین مشکلات غیرطبیعی در روده‌ها را تشخیص دهند.
آندوسکوپی اولتراسوند یا اندوسونوگرافی EUS
در آندوسونوگرافی از امواج اوالتراسوند در کنار آندوسکوپی استفاده می‌شود. این روش به پزشکان این امکان را داده تا به بررسی و مشاهده‌ی اندام‌ها و ساختارهای داخلی بدن که در آندوسکوپی معمولی قابل مشاهده نیستند بپردازند.
از آندوسونوگرافی همچنین برای نمونه برداری از بافت هایی که از طریق آندوسکوپی مرسوم قابل مشاهده نیستند استفاده می شود در این روش که نمونه برداری آسپیراسیون سوزنی ظریف FNA نام دارد، توسط یک سوزن یا نیدل بسیار ظریف از بافت مورد نظر نمونه برداری می‌شود.
برداشت مخاط آندوسکوپی یا آندوسکوپی موکوسی EMR
برداشت مخاط آندوسکوپی یا آندوسکوپی موکوسی به پزشکان این امکان را می دهد تا بافت سرطانی را از دستگاه گوارش برداشته و حذف نمایند. در این نوع آندوسکوپی از یک سوزن بسیار ظریف جهت تزریق مایع مخصوص به لایه ی زیرین بافت غیر طبیعی سرطانی استفاده می گردد.
تزریق این مایع به سطوح زیر مخاطی بافت سرطانی موجب می‌شود که بافت غیرطبیعی سرطانی از بافت طبیعی جدا شده و برداشت آن تسهیل شود.
مشاهده بیشتر : علت اسهال در پریود چیست؟
تصویربرداری با پهنای باریک NBI
در این تکنیک از فیلترهای مخصوصی به منظور ایجاد تباین و کنتراست بالاتر بین بافت مخاطی و عروق خونی استفاده می‌شود. بافت مخاطی پوشش بسیار نازکی است که سرتاسر دستگاه گوارش را پوشانده است.
خطرات و عوارض آندوسکوپی
آندوسکوپی روشی نسبتا کم خطر است. خطر خونریزی و یا عفونت در آندوسکوپی بسیار بسیار کمتر از خطر عفونت و خونریزی در جراحی باز است. با این حال اندوسکوپی یک اقدام و عمل پزشکی است که می‌تواند خطراتی مانند خونریزی، عفونت و سایر مشکلات نادر را ایجاد کند مشکلات نادری از قبیل:
- درد قفسه سینه
- آسیب به ارگان‌ها برای مثال سوراخ شدن یا پرفوراسیون اندام‌ها
- تب
- درد پایدار در ناحیه آندوسکوپی شده
- تورم و التهاب و برافروختگی در ناحیه برش مخصوص آندوسکوپی
ریسک‌ها و خطرات هر نوع آندوسکوپی بستگی به نوع آندوسکوپی، نوع بیماری و ناحیه آندوسکوپی شده بستگی دارد. برای مثال عوارضی مانند مدفوع تیره رنگ، استفراغ و یا سختی در بلع ممکن است پس از کولونوسکوپی دیده شود یا در هیستروسکوپی ریسک عوارض نادری مانند سوراخ شدن رحم، خونریزی رحمی و یا آسیب به ناحیه سرویکس رحم وجود دارد.
در تکنیک کپسول آندوسکوپی ریسک گیر افتادن کپسول در دستگاه گوارش وجود دارد البته این خطر در بیمارانی که دارای انسداد یا تنگ شدگی دستگاه گوارش برای مثال استنوز روده در اثر تومور هستند بیشتر است. در چنین مواردی کپسول با اقدامات جراحی از دستگاه گوارش بیرون آورده می‌شود. از پزشک معالج خود در مورد علائم و عوارض احتمالی آندوسکوپی سوال کنید تا درصورت مشاهده‌ی این علایم به او اطلاع دهید.