هورمون رشد چگونه در بدن تولید میشود؟
هورمون رشد انسانی از یک زنجیره پلی پپتیدی 191 آمینواسیدی تشکیل شده است. این هورمون در مغز تولید میشود و سپس به درون خون ترشح میشود. تولید هورمون رشد توسط مجموعه پیچیده‌ای از هورمون‌ها کنترل میشود که عبارتند از: هورمون آزادکننده هورمون رشد (GHRH) است که از هیپوتالاموس ترشح میشود، سوماتوستاتین که در بافت‌های متعددی در بدن تولید میشود و گرلین که در دستگاه گوارش تولید میشود. غده هیپوفیز، هورمون رشد را در جریان‌هایی ضربانی که هر ساعت تغییر می‌کند، خارج می‌کند. سطوح بالای HGH بعد از ورزش، شوک و خواب مشاهده میشود. این هورمون در شب به بالاترین سطح خود می‌رسد. به‌طور کلی، سطح هورمون HGH در کودکی افزایش می‌یابد، در دوران بلوغ به بالاترین میزان خود می‌رسد و بعد از آن، با افزایش سن کاهش می‌یابد.
بررسی عملکرد های هورمون رشد در بدن
HGH عمدتا در دو فرآیند دخیل است: رشد و متابولیسم. HGH رشد استخوان و غضروف را به‌ویژه در دوره‌های رشد سریع در کودکی، تحریک می‌کند. سلول‌های سازنده غضروف و استخوان به نام کندروسیت و استئوبلاست، پیام‌هایی برای افزایش همانندسازی دریافت می‌کنند و بدین نحو، از طریق فعال‌سازی مسیرهای پیام‌رسانی سلولی پروتئین کینازهای فعال‌شده با میتوژن (MAP) به‌نام ERK (کینازهای تنظیم‌شده توسط پیام‌های خارج سلولی) 1 و 2 توسط HGH، امکان رشد در اندازه را فراهم می‌کنند.
فعال شدن این آبشار فسفریلاسیون پیام‌رسانی درون سلولی، باعث ایجاد آبشاری از فعال شدن پروتئین‌ها میشود که منجر به افزایش رونویسی از ژن‌ها و نهایتا منجر به افزایش همانندسازی ژن‌ها و رشد سلولی میشود. همچنین HGH باعث تنظیم افزایشی فاکتور رشد شبه انسولینی 1 میشود که جذب آمینو اسید و سنتز پروتئین را افزایش و کاتابولیسم پروتئین‌ها در سلول را کاهش می‌دهد. به این حالت، آنابولیسم می‌گویند. HGH همچنین باعث کاهش توانایی انسولین در جذب گلوکز توسط ماهیچه‌ها و بافت‌های محیطی میشود که باعث میشود گلوکز بیشتری در خون بماند و نرخ گلوکونئوژنز توسط کبد بالا برود.
اختلالات مرتبط با هورمون رشد
اختلالات مرتبط با هورمون رشد ناشی از افزایش یا کاهش شدید در میزان HGH است. افزایش ترشح هورمون رشد از غده هیپوفیز باعث غول‌پیکری (ژیگانتیسم) یا آکرومگالی میشود. کمبود HGH نیز منجر به کوتاه قدی در کودکان یا سندرم کمبود هورمون رشد در افراد بالغ میشود.
اختلال آکرومگالی
شایع‌ترین علت آکرومگالی، تومور مغزی و آدنوم هیپوفیز است. هورمون رشد اضافی به افزودن استخوان به صفحات رشد اپی‌فیزی بسته شده در استخوان‌های پهن جمجمه، فک پایین، جناغ سینه، دست‌ها و پاها ادامه می‌دهد. چهره افراد مبتلا به آکرومگالی حاوی شیارهای عمیق در اطراف لب و بینی و برآمدگی‌های پری‌اربیتال برجسته است و همچنین این افراد بینی و لب‌های بزرگی دارند. این افراد معمولا از این شکایت می‌کنند که به دلیل ورم دست‌ها و سرشان، کلاه یا دستکش دیگر اندازه‌شان نیست. تعریق بیش از اندازه و سردرد نیز در بین این افراد شایع است.
اگر بدن آن‌ها خیلی بزرگ شود، ممکن است منجر به اختلالات تولیدمثلی شود یا روی بینایی آن‌ها اثر بگذارد. علاوه‌بر رشد استخوانی، HGH در فرآیندی به نام هیپرتروفی متحدالمرکز دوبطنی، باعث رشد و سفت شدن عضله قلب میشود که فرد را در خطر نارسایی قلبی قرار می‌دهد. از آنجا که HGH اثرات انسولین بر متابولیسم گلوکز و لیپیدها را خنثی می‌کند، دیابت شیرین نوع 2 و هایپرلیپیدمی با آکرومگالی مرتبط هستند. درمان این بیماری شامل جراحی و پرتودرمانی با هدف قرار دادن آدنوم است. همچنین برخی درمان‌ها هم هستند که صرفا اثرات ثانویه بیماری که در بالا ذکر شد را رفع می‌کنند.
اختلال غول‌پیکری
اگر HGH ناشی از آدنوم، قبل از بسته شدن صفحه رشد استخوان‌های بلند، روی آن‌ها اثر بگذارد، غول‌پیکری رخ می‌دهد. از آنجا که بسته شدن صفحه اپی‌فیزی قبل از بزرگسالی رخ می‌دهد، شروع این بیماری معمولا در سنین کودکی اتفاق می‌افتد. این بیماری، اثر مشابهی با آکرومگالی بر روی اندام‌ها و متابولیسم دارد.
بررسی اثرات کمبود هورمون رشد بر بدن
کمبود هورمون رشد بدون علت مشخص، در کودکان بسیار شایع است. اگر کمبود هورمون رشد در بزرگسالی رخ بدهد، معمولا همراه با مجموعه‌ای از سایر کمبودها در هیپوفیز ظاهر میشود. پرولاکتینوم که تومور هیپوفیزی است که باعث ترشح بیش از اندازه پرولاکتین میشود، معمولا باعث کمبود HGH هم میشود، اگرچه جراحی و پرتودرمانی هم می‌تواند علت آن باشد. معمولا تشخیص کمبود HGH در بزرگسالان سخت‌تر است چون علائم آن غیراختصاصی است و هیچ ویژگی خاصی برای تشخیص ندارد.
بزرگسالان ممکن است دچار کاهش ماهیچه‌های اسکلتی، افزایش چربی شکم و پوکی استخوان زودرس شوند. دیس‌لیپیدمی و مقاومت به انسولین نیز رایج است که منجر به اختلال در سیستم قلبی‌عروقی، افسردگی و کمبود انرژی میشود.
مزایای استفاده از هورمون رشد انسانی HGH
HGH رشد را تقریبا در تمام بافت‌ها و اندام‌های بدن القا می‌کند. با این حال، این هورمون بیشتر بابت تحریک رشد در غضروف و استخوان و به‌خصوص در سنین نوجوانی معروف است. بنابراین HGH بیشتر برای درمان رشد کم در کودکان و بزرگسالان به کار می‌رود. به کمک آزمایش‌های خاصی روی خون می‌توان کمبود هورمون رشد را در کودکان و بزرگسالان تشخیص داد. تزریق HGH نه تنها باعث اصلاح کوتاهی قد میشود بلکه در محافظت از شکستگی‌های استخوان‌ها، افزایش انرژی، بهبود ظرفیت ورزشی و کاهش خطر بیماری‌های قلبی موثر است. HGH همچنین به‌علت اثرات ضدپیری‌اش توجه افراد زیادی را جلب کرده است اما این ادعاها هنوز توسط محققان تائید نشده است.
دوپینگ و سومصرف HGH
برخی از ورزشکاران برای بهبود عملکرد ورزشی‌شان و کسب برتری در رقابت، از هورمون رشد انسانی نوترکیب (rHGH) استفاده می‌کنند. مصرف rHGH نه تنها باعث افزایش توده عضلانی میشود بلکه ریکاوری را هم افزایش می‌دهد. این دارو در شناگران و بازیکنانی که در رویدادهای مهم ورزشی شرکت می‌کنند، یافت شده است. پس از سال 1989 و هنگامی که مشخص شد توسعه محصولات بیوتکنولوژی مبتنی بر DNA نوترکیب باعث شده است HGH به‌راحتی در بازارهای معمولی و بازار سیاه در دسترس باشد، سازمان جهانی مقابله با دوپینگ و کمیته بین‌المللی المپیک، HGH را در لیست ترکیبات ممنوعه قرار دادند. لیگ‌های ورزشی از جمله لیگ حرفه‌ای بیسبال و لیگ ملی فوتبال نیز مصرف HGH را ممنوع کرده‌اند.
بررسی ایمنی و خطرات HGH
همانطور که قبلا ذکر شد، HGH می‌تواند عوارض جانبی متعددی داشته باشد. همچنین از آنجا که HGH به‌صورت عضلانی یا زیرپوستی تزریق میشود، ممکن است در محل تزریق، آسیب به وجود بیاید. و در نهایت، ممکن است به داروی هورمونی که در خیابان ( بازار زیرزمینی و بازار سیاه ) فروخته میشود، داروهای دیگری اضافه شده باشد که خطرات مصرف آن را افزایش می‌دهد. HGH فقط باید زیر نظر پزشک متخصص و تحت مراقبت‌های پزشکی مصرف شود. اگر به مصرف HGH فکر می‌کنید، با یک پزشک مشورت کنید زیرا HGH باید فقط برای درمان بیماری‌هایی استفاده شود که مصرف آن برای روند درمان بیماری ضروری است.
دلیل انجام آزمایش :
– کمک به تشخیص فقر هورمون رشد یا به مقدار کمتر افزایش آن
– برای بررسی کار هیپوفیز
– برای نظارت بر تاثیر درمان برای افزایش هورمون رشد.
چه زمانی آزمایش لازم می شود:
– وقتیکه رشد کودک کند باشد ، کوتاهی قد تاخیر تکامل حرکتی
– گاهی اوقات در بالغین موقعی که تراکم استخوانی ، قدرت عضلانی کم شده و چربی های خون افزایش یابد که می تواند به علت فقر هورمون باشد.
– موقعی که کودک یا بزرگسال علائم افزایش هورمون رشد را داشته باشد که می تواند دو بیماری نادر ژیگانتیسم (غولی) و آکرومگالی (بزرگی انتهاها) ایجاد کند.
– موقعی که مشکوک به بیماری هیپوفیز باشیم و هورمون های هیپوفیز غیر طبیعی باشد.
نمونه مورد نیاز :
– بطور معمول چند نمونه خون در ساعات مختلف و یا یک نمونه خون وریدی بعد از ناشتایی و استراحت یا بعد
– از ورزش شدید یا بعد از خوردن گلوکز (قند)
شرایط نمونه گیری :
برحسب توصیه پزشک معالج مثل ناشتایی بیش از اندازه، نمونه گیری انجام می شود.
چه چیزی آزمایش می شود :
هورمون رشد هورمونی است که برای رشد و تکامل طبیعی کودک اهمیت دارد. این هورمون، رشد طولی استخوان ها
را از زمان تولد تا بلوغ باعث می شود. هورمون رشد در تنظیم استفاده از سرعت تولید انرژی و غذا (متابولیسم) و
ساخته شدن پروتئین ها ، چربی ها و قندها دخیل است . همچنین در تنظیم تولید گلبول های قرمز و توده عضلانی کمک
می کند.
هورمون رشد در غده هیپوفیز ، غده کوچکی در قاعده مغز ، پشت تیغه بینی تولید می شود. بطور طبیعی بصورت ضربانی در طول روز و شب که اوج آن معمولا در شب می باشد در خون آزاد می شود. بعلت فوق تفسیر اندازه گیری یک نوبته مقدار آن در خون مشکل است و از نظر بالینی مفید نیست زیرا مقدار آن در زمان ضربان می تواند بالا بوده و در بین ضربان ها پائین باشد.
از این رو اغلب از آزمایش تست تحریکی یا مهار هورمون رشد برای تشخیص فقر یا افزایش این هورمون استفاده
می شود. در این روش علاوه بر هورمون علائم بالینی و مقدار فاکتور رشد (IGF1) (Insulin – Like growth Factor – 1) نیز اندازه گیری می شود.
فقر هورمون رشد :
بعضی از کودکان از زمان تولد فقر هورمون رشد دارند ولی در بعضی دیگر فقر بعدا بعلل مختلف مثلا ضربه یا
تومور مغزی ایجاد می شود. در این موارد که غده ی هیپوفیز صدمه می بیند سبب کاهش کار هیپوفیز و در نتیجه کاهش
هورمون های هیپوفیز می شود. در بعضی موارد علت کم کاری هیپوفیز ناشناخته است که به آن ایدیوپاتیک گفته
می شود.
در بالغین هورمون رشد در تنظیم تراکم استخوان ، توده عضلانی و متابولیسم قند و چربی ها نقش دارد. همچنین در کار
قلب و کلیه نیز دخیل است. فقر هورمون می تواند در کودکی با بزرگسالی پیش بیاید. فقر هورمون می تواند ناشی از
صدمه به هیپوفیز بعلت ضربه مغزی ، تومور مغزی یا رادیوتراپی باشد و در نتیجه کم کاری هیپوفیز پیش بیاید.
افزایش هورمون رشد :
افزایش مقدار هورمون رشد معمولا بعلت تومور هیپوفیز (اغلب خوشخیم) مترشحه هورمون رشد بوجود می آید.
افزایش هورمون رشد در کودکان باعث می شود که طول استخوان های بلند بعد از بلوغ نیز افزایش یابد که منجر به
بیماری نادری بنام ژیگاتیسم (غول آسایی) می شود که قد بیمار حدود 215 سانتی متر یا بیشتر است. افزایش هورمون
رشد ممکن است باعث ضمختی چهره ، ضعف عمومی ، تاخیر بلوغ و سردرد شود. در صورتیکه تومور هیپوفیز
مترشحه هورمون رشد خیلی بزرگ شود می تواند باعث نابینایی شود.
افزایش هورمون رشد در بزرگسالان منجر به آکرومگالی می شود که با افزایش ضخامت استخوان ها مشخص می شود.
اگر چه در مراحل اول بیماری ضخامت پوست ، تعریق ، خستگی ، سردرد ، در مفاصل می تواند کم و جزئی باشد .
افزایش هورمون رشد می تواند به بزرگ شدن دست ها و پاها ، بزرگ شدن استخوان های صورت، سندرم کارپال تانل و
بزرگ شدن غیر طبیعی اعضای داخلی بدن منجرشود. علاوه بر این افزایش هورمون رشد می تواند باعث پلیپ روده و
ضایعات برجسته پوستی پایدار شود.
در اکثر موارد می توان تومور هیپوفیزِ عامل افزایش هورمون رشد را با جراحی ، دارو یا رادیوتراپی درمان کرد.
درصورت عدم درمان، اکرومگالی و ژیگانتیسم منجر به عوارضی مثل دیابت نوع 2 و بیماری های قلبی عروقی ،
افزایش فشار خون ، آرتریت و کاهش کیفیت زندگی می شود.
نمونه گیری برای آزمایش چگونه آزمایش می شود :
از آنجا که هورمون رشد بصورت ضربانی آزاد می شود اندازه گیری آن در یک مرحله کمک بالینی چندانی نمی کند.
بنابراین مقدار هورمون رشد اغلب با روش تست تحریکی یا تست مهار هورمون انجام می گیرد. معمولا بعد از 10 تا
12 ساعت ناشتایی نمونه خون از ورید گرفته می شود و تحت نظارت پزشکی نمونه خون در ساعت های مختلف از
آغاز تحریک یا مهار از بیمار گرفته می شود.
گاهی اوقات یک نوبت خون بعد از ناشتایی و استراحت یا ورزش شدید درخواست می شود .
– کودکان و نوجوانانی که از نظر فقر هورمون رشد بررسی می شوند باید قبل از انجام آزمایش به مدت چند روز هورمون های جنسی دریافت کنند. این درمان باعث کاهش منفی کاذب می شود. در بعضی موارد پزشکان قبل از انجام تست تحریکی هورمون رشد برای کاهش میزان منفی کاذب کمبود هورمون از پروپانولول استفاده می کنند.