سرفه یک عمل بازتابی و غیرارادی برای پاک‌سازی مجاری هوایی از مخاط و مواد محرک مانند گردوغبار یا دود است. بیشتر سرفه‌ها در مدت‌زمان ۳ هفته‌ای برطرف می‌شوند و نیازی به درمان ندارند.
خوشبختانه سرفه به‌ندرت نشانه بیماری جدی است اما برای افرادی که علائمی مانند درد قفسه سینه را هم تحمل می‌کنند، نیاز به بررسی و درمان سریع دارد. در ادامه این مقاله از دکترتو همراه ما باشید که می‌خواهیم به بررسی انواع سرفه و روش درمان آن بپردازیم.
سرفه چیست؟
سرفه (به انگلیسی cough) یکی از مکانیسم‌های دفاعی بدن جهت جلوگیری از ورود محرک‌های خارجی به گلو از راه دهان و راه‌های هوایی است. این محرک‌های خارجی باعث تحریک اعصاب و ارسال پیام به مغز می‌شوند؛ سپس مغز به عضلات قفسه‌ی سینه و شکم دستور می‌دهد که با خارج کردن مکرر هوا، از طریق سرفه، باعث خروج محرک خارجی شوند. اینکه هرازگاهی سرفه‌کنید طبیعی است و همچنین خوشبختانه نشانه‌ی سلامتی شما است؛ اما سرفه‌های شدید و طولانی جای نگرانی و بررسی دارد.
علائم همراه با سرفه چیست؟
سرفه‌ای که برای چندین هفته ادامه یابد و یا آنکه همراه با خلط خونی و خس خس سینه باشد، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی شرایط نیازمند به مراقبت‌های پزشکی و درمانی باشد. گاهی اوقات سرفه با فشار همراه می‌شود (سرعت هوا در یک سرفه‌ی شدید می‌تواند به حدود هشتصد کیلومتر در ساعت هم برسد).
سرفه‌ی طولانی‌مدت و شدید، خسته‌کننده است و ممکن است باعث بی‌خوابی، سردرد، بی‌اختیاری ادرار و حتی شکستگی دنده‌ها شود! بهتر است در این موارد هرچه سریع‌تر به پزشک متخصص یا پزشک عمومی مراجعه کنید.
انواع سرفه
سرفه‌ها بر اساس علت به وجود آورنده‌شان به چهار نوع اصلی طبقه‌بندی می‌شود:
- مرطوب (خلط دار)
- خشک
- حمله‌ای (شدید)
- کروپ (خروسک)
سرفه خلط دار (رفلاکس معده و سرفه)
این نوع سرفه به دلیل اینکه مخاط را از گلو خارج می‌کند، خیس به نظر می‌رسد. سرفه خلط دار که بیشتر به‌عنوان سرفه «مولد» شناخته می‌شود، می‌تواند حاد باشد که کمتر از سه هفته طول بکشد یا مزمن باشد و تا چندین ماه ادامه یابد. ایجاد این نوع سرفه در بیماری‌های زیر شایع‌تر است:
- سرماخوردگی یا آنفولانزا
- آسم
- برونشیت
- بیماری انسداد مزمن ریه (COPD)
- ذات‌الریه
اکثر سرفه‌های مرطوب خودبه‌خود از بین می‌روند و با درمان دارویی تسکین پیدا می‌کنند. درصورتی‌که سرفه مرطوب بیش از سه هفته طول کشید یا در شرایط زیر هستید، حتماً با پزشک متخصص صحبت کنید:
- سرفه کردن همراه با موکوس غلیظ و زرد یا سبز
- تنگی نفس یا خس خس سینه
- تب بالا و درد در قفسه سینه
سرفه خشک
سرفه خشک حسی مانند غلغلک در پشت گلو دارد و می‌تواند منجر به سرفه‌های طولانی‌مدت شود. معمولاً این نوع سرفه مخاط ایجاد نمی‌کند. سرفه‌های خشک امکان دارد ناشی از التهاب در سیستم تنفسی شما باشند و چندین هفته پس از پایان سرماخوردگی یا آنفولانزا باقی بمانند. بهترین راه این است که به درمان سذیع سرفه روی بیاورید. علائم شایع سرفه خشک عبارت‌اند از:
- سرماخوردگی یا آنفولانزا
- آلرژی
- آسم
- کووید ۱۹
- کروپ یا خروسک
- بیماری ریفلاکس معده (GERD)
- مواد محرک مانند آلودگی هوا، گردوغبار یا دود
- لارنژیت
- تنگی نفس
- داروهایی مانند مهارکننده‌های ACE
- علائم سینوزیت
- گلودرد
- ورم لوزه
- علائم سرطان ریه
برای سرفه خشک چی خوبه؟ (درمان سریع سرفه خشک)
اگر سرفه خشک دارید، داروهایی که حاوی یک ضد سرفه مانند دکسترومتورفان یا فولکودین هستند، مناسب‌ترین راه برای درمان هستند.
سرفه خشک حساسیتی
آلرژی‌هایی مانند تب یونجه باعث سرفه خشک مزمن می‌شود. اگر به گردوغبار، حیوانات خانگی، گرده، کپک یا سایر آلرژن‌های خوراکی رایج حساس هستید، علائم آلرژی شما ممکن است شامل سرفه باشد. آلرژی علائم آسم را نیز بدتر می‌کند و باعث شدید شدن آن می‌شود.
سرفه شدید (حمله ای)
سرفه حمله‌ای سرفه شدید و کنترل نشده‌‌ای است که طاقت‌فرسا و دردناک است. در این نوع سرفه، فرد برای نفس کشیدن مشکل دارد و حتی ممکن است استفراغ کند. بیماری سیاه‌سرفه شایع‌ترین علت ایجاد سرفه حمله‌ای است و معمولاً با روش‌های آنتی‌بیوتیکی درمان می‌شود. سیاه‌سرفه به‌ویژه برای نوزادانی که هنوز واکسن دریافت نکرده‌اند، خطرناک است. علل دیگر عبارت‌اند از:
- آسم
- آلرژی
- خفگی
- COPD
- ذات‌الریه
- بیماری سل
سرفه در امیکرون (کرونا)
برخی از عفونت‌ها می‌توانند باعث سرفه‌های خشک شوند و ریه‌های شما را تحریک کنند. یکی از بیماری‌های مهم و پر عارضه، کرونا است. مشخص نیست چه مدت پس از ابتلا به ویروس کرونا (COVID-۱۹) ممکن است سرفه داشته باشید و گاهی اوقات می‌تواند درمان آن ناامیدکننده باشد.
سرفه خشک یکی از شایع‌ترین علائم کرونا است، اما برخی افراد ممکن است سرفه‌های خلط‌آور هم داشته باشند. با روش‌های زیر، می‌توانید سرفه را تسکین دهید:
- با نوشیدن مقادیر کم در طول روز، خود را به‌خوبی هیدراته نگه‌دارید
- گلوی خود را با نوشیدن یک نوشیدنی گرم مانند عسل و لیمو آرام کنید
- اگر احساس کردید که شروع به سرفه می‌کنید، جرعه‌های کوچک مایع مانند آب گرم بنوشید
- سعی کنید پشت سرهم قورت دهید
سرفه خروسکی (کروپ)
کروپ یا خروسک یک عفونت ویروسی است که باعث تحریک و ایجاد تورم در راه هوایی می‌شود و تنفس را دشوار می‌کند. سرفه کروپ صدای «خس‌خس» مشخصی دارد و می‌تواند باعث در هر تنفس شنیده شود. خروسک معمولاً کودکان زیر ۵ سال را مبتلا می‌کند و تا سه روز پس از شروع علائم یا اتمام تب کودک، مسری است.
دلایل به وجود آورنده سرفه چیست؟
اگرچه که سرفه‌های گه گاهی طبیعی است اما سرفه‌های مداوم می‌تواند نشانه‌ی اختلال یا بیماری باشد. سرفه برحسب مدت‌زمان درگیری به دو صورت است:
- حاد
- مزمن
سرفه حاد
سرفه‌ای که کمتر از ۳ هفته طول بکشد، سرفه‌ی حاد است. سرفه حاد معمولاً به‌سرعت شروع می‌شود و سرماخوردگی، آنفولانزا یا عفونت سینوسی از دلایل ایجاد آن هستند.
سرفه مزمن
سرفه‌ی مزمن در بزرگسالان، زمان رخ می‌دهد که طول مدت درگیری بیشتر از هشت هفته باشد. در مورد کودکان زمانی که سرفه بیش از چهار هفته طول بکشد، آن را سرفه‌ی مزمن در نظر می‌گیریم.
علل شایع سرفه حاد
در ادامه، به بررسی مهم‌ترین دلایلی می‌پردازیم که باعث ایجاد سرفه‌های حاد می‌شوند.
۱. سرماخوردگی و آنفلوانزا
عفونت‌های دستگاه تنفسی معمولاً توسط ویروس ایجاد می‌شوند و ممکن است چند روز تا چند هفته طول بکشند. عفونت‌های ناشی از ویروس آنفولانزا بیشتر طول می‌کشند. گاهی اوقات برای درمان سرماخوردگی ناشی از ویروس آنفولانزا نیز ممکن است با صلاحدید پزشک آنتی‌بیوتیک تجویز شود.
۲. بیماری ناشی از ویروس کرونا یا COVID-۱۹
یکی از نشانه‌های ابتلا به بیماری ناشی از ویروس کرونا یا علائم امیکرون سرفه خشک است، اما سرفه به‌تنهایی دلیل بر ابتلای شخص به بیماری نیست. در صورت شک به بیماری COVID-۱۹ تماس خود را با سایرین به حداقل برسانید، سعی کنید حتماً دهان خود را در زمان سرفه بپوشانید (مخصوصاً اگر در اوایل کرونا قرار دارید) و در صورت نیاز به مراکز درمانی مراجعه کنید.
۳. ورود ذرات تحریک کننده به گلو و راه های هوایی
سرفه یک مکانیسم دفاعی برای پاک‌سازی گلو و مجاری هوایی است. هنگامی‌که راه‌های هوایی با مخاط یا ذرات خارجی مانند دود یا گردوغبار مسدود شوند، سرفه یک واکنش یا رفلکس دفاعی است که بدن تلاش می‌کند ذرات را خارج کند و تنفس را آسان‌تر کند. معمولاً این نوع مکرر نیست و ممکن است تک‌سرفه باشد، اما با قرار گرفتن در معرض تحریک‌کننده‌ها مانند دود، آن افزایش می‌یابد.
۴. ذات الریه یا پنومونی ریه
وضعیت التهابی ریه است که عمدتاً کیسه‌های میکروسکوپی هوا موسوم به آلوئول‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ذات‌الریه معمولاً در اثر عفونت ناشی از ویروس یا باکتری به وجود می‌آید.
۵. سیاه سرفه
نوعی بیماری است که عامل آن باکتری بوده و بیمار در اثر حملات شدید، کبود می‌شود.
علل شایع سرفه مزمن
در ادامه، به بررسی مهم‌ترین دلایلی می‌پردازیم که باعث ایجاد سرفه‌های مزمن و طولانی‌مدت می‌شوند.
۱. آلرژی
آلرژی زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن به یک ماده‌ی خارجی واکنش نشان می‌دهد. در این حالت سیستم ایمنی بدن آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که آلرژن (ماده‌ی خارجی و حساسیت‌زا) را به‌عنوان ماده‌ی مضر خارجی شناسایی می‌کنند، حتی اگر مضر نباشد.
هنگامی‌که بدن با آلرژن در تماس قرار می‌گیرد، واکنش سیستم ایمنی باعث التهاب پوست، سینوس‌ها، راه‌های هوایی و دستگاه گوارش می‌شود. شدت آلرژی از فردی به فرد دیگر متفاوت است و می‌تواند از تحریک جزئی تا شوک آنافیلاکسی که تهدیدکننده‌ی زندگی فرد است، تغییر کند. بااینکه آلرژی را نمی‌توان درمان کرد، اما خوشبختانه راه‌هایی برای کاهش علائم آن وجود دارد
۲. آسم
علت شایع سرفه در کودکان کم سن و سال آسم است. بیماری مزمن التهابی مجاری هوایی که خس‌خس، تنگی نفس و سرفه از نشانه‌های آن است. باید بدانید که در صورت تشدید آسم با صلاحدید پزشک لازم است از داروهای استنشاقی جهت درمان استفاده شود. ممکن است با افزایش سن کودک علائم آسم هم بهبود پیدا کند و بیمار کمتر دچار حمله‌ی آسم شود، اما بیمار مبتلابه آسم هیچ‌گاه به‌طور کامل درمان نمی‌شود.
۳. برونشیت
برونشیت عفونت راه‌های هوایی اصلی ریه‌ها است که باعث تحریک و ملتهب‌شدن نایژه و نایژک‌های ریوی می‌شود. علامت اصلی آن سرفه است که ممکن است مخاط خاکستری یا زرد (بلغم) ایجاد کند. برونشیت همچنین ممکن است باعث گلودرد و خس‌خس سینه شود.
۴. بیماری ریفلاکس معده (GERD)
بازگشت غیرعادی محتویات و اسید معده به مری را ریفلاکس معده گویند. سوزش معده ، درد قفسه‌ی سینه (پشت جناغ)، بوی بددهان و احساس ترش کردن، از علائم ریفلاکس معده هستند. همچنین برگشت غذا به مری باعث ایجاد یک واکنش دفاعی در نای می‌شود و سرفه را ایجاد می‌کند.
۵. ترشحات پشت حلق
سرفه یک مکانیسم دفاعی برای تخلیه‌ی ترشحات پشت حلق است که از طریق سرفه خلط دار صورت می‌گیرد.
۶. آسیب طناب های صوتی
آسیب تارهای صوتی نیز می‌تواند موجب سرفه شود.
۷. سیگار کشیدن
استعمال دخانیات یکی دیگر از علل شایع سرفه است. سرفه ناشی از استعمال سیگار تقریباً همیشه سرفه‌ی مزمن با صدایی متمایز است و اغلب به‌عنوان سرفه‌ی سیگاری شناخته می‌شود.
علل شایع سرفه های مداوم چیست؟
- سینوزیت حاد: عفونت سینوس‌ها
- برونشکتازی: یک بیماری مزمن ریه که در آن گشادشدن لوله‌های برونش مانع از پاک‌سازی مخاط می‌شود.
- برونشیولیت (به‌خصوص در کودکان): التهاب نایژک‌ها که کوچک‌ترین معابر تنفسی در ریه‌ها هستند.
- سینوزیت مزمن: هر عاملی که موجب پر شدن و گرفتگی سینوس‌ها توسط موکوس یا چرک شود مثل سرماخوردگی، حساسیت و انحراف تیغه‌ی بینی.
- بیماری مزمن انسدادی: اصلی‌ترین نشانه‌های این بیماری شامل تنگی نفس، سرفه و ایجاد خلط سینه است.
- فیبروز کیستیک: براثر آن ترشحات از بخش‌های مختلف بدن سفت و چسبنده می‌شوند، همچنین بیشتر موجب عفونت ریه و سرفه می‌شود.
- داروها: بعضی از داروها موجب آن می‌شوند، اما به‌طورکلی یک عارضه‌ی نادر دارویی است.
- ACE۲ داروهای مهارکننده تبدیل آنژیوتانسین ۲: که نقش مهمی در درمان فشارخون بالا و بیماری‌های قلبی دارند. داروهایی مانند کاپتوپریل، لیزینوپریل و انالاپریل ممکن است موجب آن شوند که با قطع دارو، سرفه متوقف می‌شود.
- بیماری‌های عصبی-عضلانی: بیماری‌های عصبی-عضلانی مانند پارکینسون که باعث تضعیف هماهنگی راه هوایی فوقانی و عضلات کمک‌کننده بلع می‌شود.
- ویروس سنشیال تنفسی (RSV): شایع‌ترین علت بیماری دستگاه تنفسی تحتانی در نوزادان است. سندرمی شبیه سرماخوردگی با علائم آبریزش بینی، گلودرد، سرفه و در بعضی موارد، بی‌حالی، سردرد و تب ایجاد می‌کند.
- بیماری سل: به‌طورمعمول براثر مواجهه با مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می‌شود. سل به‌طورمعمول به ریه‌ها حمله می‌کند، اما بر قسمت‌های دیگر بدن نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد.
- خلط خونی
- آمفیزم: از بین رفتن قدرت ارتجاعی ریه و کیسه‌های هوایی
- خفگی (به‌ویژه در کودکان)
- نارسایی قلبی
- آمبولی ریه
- التهاب گلو
- لارنژیت: التهاب حنجره
- سرطان ریه
| نوع روش درمانی | توضیحات |
| داروی سرفه | سرکوب کننده‌های سرفه (ضد سرفه)، با کنترل رفلکس سرفه به شما کمک می‌کنند. آن‌ها معمولاً برای درمان سریع سرفه خشک بهتر عمل می‌کنند و علائم سرطان ریه را کاهش می‌دهند. استفاده از قرص ضد سرفه قوی مانند دکسترومتورفان به کاهش علائم کمک می‌کند. |
| داروی گیاهی سرفه | عسل (طبق تحقیقات پزشکان عسل سرفه را تسکین می‌دهد)، زنجبیل (سرفه‌های خشک یا آسمی را کاهش می‌دهد زیرا دارای خواص ضدالتهابی است)، ریشه گل ختمی و آویشن سرفه را کم می‌کنند. شربت کتوتیفن برای سرفه کودکان نیز مؤثر است. |
| درمان سرفه کودکان | هوای خشک می‌تواند سرفه کودک را بدتر کند. در نظر داشته باشید که در اتاق کودک خود، نزدیک محل خواب او، یک مرطوب‌کننده قرار دهید تا به‌راحتی نفس بکشد. |
| درمان سرفه در طب سنتی | برای یک درمان ساده، مقداری عسل را در آب گرم مخلوط کنید. برای کمک به رفع سرفه و مبارزه با سرماخوردگی، هر بار یک قاشق غذاخوری بخورید. |
| درمان خانگی سرفه (ضد سرفه قوی خانگی) | اکسپکتورانت بگیرید. خلط‌آورهای بدون نسخه حاوی گایفنزین هستند که ترشحات تنفسی در مجاری هوایی شما را رقیق می‌کنند. نوشیدنی گرم بنوشید و مصرف مایعات خود را افزایش دهید. |
پیشگیری از سرفه
برای کاهش سرفه، نکات زیر را امتحان کنید:
خوردن قطره ضد سرفه یا آبنبات‌های مکیدنی ضد سرفه:
- جهت برطرف کردن سرفه‌های خشک و تسکین گلودرد می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.
- به دلیل احتمال خفگی برای کودکان زیر ۶ سال توصیه نمی‌شود.
مصرف عسل:
- مصرف یک قاشق چای‌خوری عسل می‌تواند باعث کاهش آن شود.
- مصرف عسل برای کودکان زیر دو سال ممنوع است.
- جهت مرطوب‌سازی هوا، می‌توانید از دستگاه بخور استفاده کنید.
مصرف مایعات:
- مصرف مایعات باعث رقیق شدن مخاط گلو می‌شود.
- مایعات گرم، مانند چای دم‌کرده یا آب‌لیمو، می‌توانند گلوی شما را تسکین دهند.
اجتناب از دود تنباکو:
سیگار کشیدن یا تنفس دود سیگار باعث بدتر شدن آن می‌شود.