هیدروسفالی

هیدروسفالی بیماری است که در آن مایع مغزی نخاعی جمع شده و باعث بزرگی سر می شود، این شرایط معمولا در کودکان موجب آسیب مغزی می شود در نتیجه بزرگی سر در نوزادان و یا اختلالات حرکتی و کنترلی در بزرگسالان از جمله مواردی هستند که می توانند پزشک را به سمت تشخیص بیماری ای به نام هیدروسفالی سوق دهند. در واقع یکی از علت های اندازه گیری دور سر جنین در دوران بارداری هم همین است تا بتوان به وسیله ی آن هرچه زودتر این بیماری را تشخیص داد. اگر شما هم جزو کسانی هستید که فرزند دلبندتان مبتلا به هیدروسفالی شده، و یا عزیزی در خانواده دارید که بعد از حادثه یا به علت افزایش سن و اختلالات متعاقب آن دچار این بیماری شده است، مقاله زیر را تا انتها بخوانید.

هیدروسفالی به چه علتی ایجاد می شود؟

سه علت عمده برای بروز این اختلال وجود دارد و هر سه ی این ها باعث جمع شدن مایع مغزی نخاعی در بطن های مغزی که در عمق مغز قرار دارند، و اعمال فشار به سایر بخش های مغز می شود‌.

اولین و شایع ترین عامل، بروز انسداد در مسیر عبور مایع مغزی نخاعی است. دومین مورد که معمولا در اثر التهاب بافت مغز اتفاق می افتد، جذب ناکافی این مایع بوده و سومین عامل، تولید پیش از اندازه ی مایع مغزی نخاعی می باشد.

هر سه ی این موارد در نتیجه ی علت اولیه ای بروز پیدا می کنند که به صورت ژنتیکی و یا اکتسابی به وجود آمده است.

با اینکه در هر سنی می توان انتظار این بیماری را داشت، اما باید توجه کرد که بیشتر در نوزادان و افراد بالای شصت سال اتفاق می افتد.

علت اولیه بروز هیدروسفالی در جنین یا نوزادان

با توجه به موارد ذکر شده در پاراگراف قبل می توان گفت علت ایجاد انسداد و یا التهاب و یا تولید بیش از اندازه مایع مغزی نخاعی می تواند در نتیجه شرایط زیر باشد که البته در بیشتر مواقع علت این عارضه ناشناخته است؛ با این حال موارد زیر از جمله مواردی هستند که می توانند علت بروزش باشند. مواردی مثل:

رشد غیر معمول سیستم عصبی
تولد زودرس که احتمال خونریزی در بطن های مغزی را بیشتر می کند.
بیماری هایی که در دوران بارداری باعث التهاب بافت مغز جنین می شوند مثل سرخچه یا سفلیس.

علائم بیماری هیدروسفالی در نوزادان

اولین چیزی که در نوزادان به چشم می خورد اندازه ی غیر طبیعی و بزرگ سر آنها با رگ های مغزی برآمده است که به سرعت هم می تواند اتفاق بیفتد.

مورد بعدی که خصوصا مادر نوزاد به سرعت می تواند متوجه آن شود، پایین آمدن عنبیه ی چشمان کودک است؛ به طوری که حالتی مثل غروب آفتاب ایجاد می کند.

از عوارض دیگر می توان به حالت تهوع و استفراغ، خواب آلودگی و بی حالی، تحریک پذیری، تشنج، تغذیه ضعیف، و ضعف در تون عضلانی اشاره کرد.

علائم در افراد مسن

در افراد مسن به علت شکل گیری جمجمه و بسته بودن محفظه ی آن، تجمع مایع و فشاری که به مغز می آورد باعث کوچک شدن مغز می شود. در نتیجه ی آن اختلالات حرکتی، کنترلی، و شناختی ای مانند موارد زیر بروز پیدا می کند:

از دست دادن کنترل ادرار
ضعف حافظه و از دست دادن پیش رونده ی سایر مهارت های شناختی
حالت راه رفتن این افراد مانند بیماران پارکینسونی شده و با پاهای نزدیک به هم، قدم های کوتاه برمی دارند.
از دست دادن تعادل و هماهنگی بدن

علائم در کودکان و جوانان

هنانطور که گفته شد این بیماری در نوزادان و افراد مسن شایع تر است اما در بقیه گروه های سنی هم می تواند بروز پیدا کند.

در کودکان سردرد، دید دوتایی، حرکات غیر عادی چشم، بزرگی سر، حالت تهوع و استفراغ، حالت سستی و عدم تعادل، کاهش اشتها، بی اختیاری ادرار، اختلالات شخصیتی و افت تحصیلی، و همچنین حتی اختلال در تکلم و راه رفتن می تواند اتفاق بیفتد.

در جوانان و افراد میانسال، سردرد، سستی، عدم تعادل، اختلالات دید، بی اختیاری ادرار، و اختلالات شناختی که می توانند فعالیت فرد را در مدرسه یا محل کار تحت تاثیر قرار دهد، شایع تر است.

ریسک فاکتور های بروز هیدروسفالی در بزرگسالان

تومور یا ضایعه ی مغزی یا نخاعی، عفونت هایی مثل مننژیت یا اوریون که دستگاه عصبی مرکزی را درگیر می کنند، و خونریزی مغزی که در اثر سکته هموراژیک و یا جراحات و سوانح اتفاق می افتند، ریسک فاکتور های بروز این بیماری در بزرگسالان هستند.

تشخیص

پزشک بر اساس علائم بیمار و معاینات فیزیکی و عصبی و تصویر برداری هایی مثل سی تی اسکن و ام آر ای که از مغز انجام می دهد می تواند بیماری را تشخیص دهد.

درمان هیدروسفالی

درمان ها شامل درمان های اصلی جراحی و درمان های غیر شایع بدون جراحی می شوند.

در موارد اندکی که هیدروسفالی خفیف است، ممکن است بتوان به طور مثال با برطرف کردن عفونتی که عامل بیماری است، و یا مصرف دارو های کاهش دهنده ی مایع مغزی نخاعی، مثل استازولامید، هیدروسفالی را کنترل کرد تا نیازی به جراحی نباشد.

اما درمان اصلی بیماری، شنت گذاری و در بعضی موارد اندوسکوپی است.

در روش اول جراح با قرار دادن یک سر شنت در مغز، امتداد آن در زیر پوست، و قرار دادن سر دیگر در فضا هایی مثل شکم و یا حفره قلب، کاری می کند که مایع اضافه به راحتی از مغز خارج شود. و در اندوسکوپی که در بعضی افراد قابل انجام است پزشک همزمان با وارد کردن دوربین اندوسکوپ در مغز و دیدن داخل آن سوراخی در یکی از بطن های مغزی یا بین دو بطن مغزی ایجاد می کند تا مایع اضافه توانایی خارج شدن داشته باشد.

آیا جراحی هیدروسفالی عوارض دارد؟

بله؛ متاسفانه هر دوی این روش های جراحی به علت تهاجمی بودن احتمال بروز مشکلاتی را فراهم می کنند. به طور مثال سیستم شنت ممکن است به علت مشکلات مکانیکی، عفونت، و یا مسدود شدن نتواند به خوبی مایع اضافه را خارج کند.

همچنین اندوسکوپی هم با اینکه نسبت به این روش جدید تر است ریسک هایی مانند خونریزی و عفونت با خود به همراه دارد.

البته نکته ی مهم این است که از آنجایی که این بیماری در کودکان به علت عوارض طولانی مدتی که می تواند بر جای بگذارد ماهیت حاد تری دارد، باید حتما هر چند وقت یکبار به مراکز بهداشت و یا کلینیک های مخصوص مراجعه کرده و کودک را از لحاظ مواردی مثل سایز سر، رشد کلی بدن، تون عضلانی، هماهنگی اعضای بدن، توانایی اسکلتی و حواس بینایی، شنوایی یا لامسه چک کرد.

طول عمر افراد مبتلا به هیدروسفالی چقدر است؟

(( شانس بقا در هیدروسفالی درمان نشده ضعیف بوده و تقریبا پنجاه درصد نوزادان مبتلا قبل از رسیدن به چهار سالگی و هشتاد درصدشان قبل از رسیدن به بزرگسالی می میرند.

طبق دو مطالعه ی انجام گرفته، درمان در کیس هایی از هیدروسفالی که با تومور مغزی در ارتباط نیست می تواند شانس بقای بیماران را تا ۸۹ و حتی ۹۵ درصد افزایش دهد.))

آیا این بیماری خطرناک است؟

بله؛ و در صورت عدم درمان در ۵۰ درصد موارد کشنده هم می باشد. آن دسته از کسانی هم که بیماری خود را درمان نکرده و هنوز زنده مانده اند، به احتمال زیاد دچار آسیب های مغزی و ناتوانی های فیزیکی هستند.

آیا می توان با بیماری هیدروسفالی زندگی کرد؟

همانطور که گفته شد این بیماری درمانی ندارد اما با درمان های موجود می توان کاری کرد که فرد حتی الامکان زندگی نرمالی داشته باشد. البته باید گفت که حتی در صورت رفع علت اولیه ی بیماری ممکن است هنوز هم لازم باشد تا بیمار زیر نظر پزشک بوده و از نظر شرایط مایع مغزی نخاعی اش بررسی شود.

کودکانی که دچار این عارضه شده اند اگر هر چه زودتر بیماریشان تشخیص داده شده و درمانشان شروع شود می توانند طول عمر عادی ای داشته باشند و نوزادانی هم که جراحی برایشان انجام می شود در صورت بقا تا یک سالگی طول عمرشان در اثر این بیماری کاهش پیدا نمی کند.

آیا شنت قرار داده طی جراحی هیدروسفالی نیاز به تعویض دارد؟

این مورد بستگی به شرایط خود بیمار و شنت دارد به طوری که ممکن است برای فردی یک جراحی کافی بوده و فرد دیگری در طول سال نیاز به چندین جراحی پیدا کند.

آیا این بیماری ارثی است؟

به نظر می رسد که هیدروسفالی مادرزادی که به محض تولد وجود دارد با بعضی نقایص ژنتیکی که می تواند از یکی از والدین یا هردو منتقل شود در ارتباط است، اما این ارتباط هنوز به طور کامل مطالعه نشده است.