فشار خون چیست؟
فشار خون نیرویی است که خون را به گردش درمی‌آورد و به اکسیژن و مواد مغذی موجود در بدن شما اجازه می‌دهد تا از طریق سیستم گردش خون در رگ‌ها حرکت کنند. وجود این نیرو در رگ‌های شما بسیار اهمیت دارد؛ زیرا برای تغذیه بافت‌ها و اندام‌ها اکسیژن و مواد مغذی، بدون فشار خون در سیستم گردش خون شما، رانده نمی‌شوند.
فشار خون باعث انجام اعمال مختلفی می‌شود. برای مثال گلبول‌های سفید و آنتی‌بادی‌ها را جهت ایمنی‌بخشی و هورمون‌هایی مانند انسولین را برای تنظیم قند خون در بدن به مکان هدفش می‌رساند. به همان اندازه که موادی مانند اکسیژن و مواد مغذی برای فعل‌وانفعالات بدن شما مهم هستند، رساندن خون تازه‌ای که قادر است مواد زائد و سمی حاصل از متابولیسم را مثل دی‌اکسید کربن (که با هر بازدم خارج می‌شود) و سمومی را که از کبد و کلیه‌ها دفع می‌شود را جمع‌آوری کند، مهم است.
فشار خون نرمال بدن
فشار خون در درجه اول توسط انقباضات ماهیچه قلب تولید می‌شود. میزان فشار خون پس از اندازه‌گیری با دو عدد مشخص می‌شود.
- عدد بزرگ‌تر (فشار سیستولیک): این عدد مربوط به فشار خون در شریان‌ها هنگام ضربان قلب است
- عدد کوچک‌تر (فشار دیاستولیک): این عدد نیز فشار خون را در شریان‌های شما بین دو ضربان متوالی (زمان استراحت قلب) اندازه‌گیری می‌کند
میزان فشار خون طبیعی با توجه به سن و جنسیت افراد تعیین می‌شود. فشار خون کمتر از ۸۰/۱۲۰ میلی‌متر جیوه در محدوده طبیعی است. اگر نتایج فشار خون شما در این دسته قرارگرفته، خیالتان راحت باشد، شما شرایط خوبی دارید. البته لازم است همچنان عادت‌های سالمی مانند پیروی از رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم را حفظ کنید.
فشار خون پایین
داشتن بیماری فشار خون پایین ظاهراً بدون مشکل به نظر می‌رسد؛ یعنی برای برخی از افراد مشکلی ایجاد نمی‌کند. بااین‌حال برای بسیاری از افراد فشار خون پایین و غیرطبیعی (هیپوتانسیون) می‌تواند باعث سرگیجه و حتی بیهوشی شود. در موارد شدیدتر فشار خون پایین می‌تواند تهدیدکننده جان برخی از افراد باشد.
اگر فشار خون کمتر از ۹۰ میلی‌متر جیوه برای عدد بیشتر (سیستولیک) و ۶۰ میلی‌متر جیوه برای عدد کمتر (دیاستولیک) باشد فشار خون پایین است. دلایل فشار خون پایین می‌تواند از کم‌آبی بدن گرفته تا اختلالات پزشکی متغیر باشد. مهم است که بدانید چه چیزی باعث پایین آمدن فشار خون شما شده است تا بتوان آن را درمان کرد.
در صورت عدم درمان، فشار خون پایین می‌تواند منجر به حمله قلبی یا سکته مغزی شود و باعث آسیب طولانی‌مدت به قلب و مغز و یا حتی مرگ گردد. در اینجا تعدادی پیشنهاد برای بالا بردن فشار خون شما و برگشت به حالت طبیعی وجود دارد. بااین‌حال برای رفع اساسی مشکل حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.
علائم فشار خون پایین
برای برخی از افراد، فشار خون پایین نشانهٔ یک اختلال جدی است، به‌خصوص زمانی که به‌طور ناگهانی کاهش یابد یا با علائم و نشانه‌هایی مانند زیر همراه باشد:
- سرگیجه یا سبکی سر
- غش کردن
- تاری یا محو شدن اشیا مقابل دید
- حالت تهوع
- خستگی
- عدم تمرکز
علائم خطرناک فشار خون پایین
افت شدید فشار خون می‌تواند وضعیت تهدیدکننده‌ای را برای فرد ایجاد کند. علائم و نشانه‌های این وضعیت عبارت‌اند از:
- سردرگمی، به‌ویژه در افراد مسن
- پوست سرد، شیشه‌ای و رنگ‌پریده
- تنفس سریع و کم‌عمق
- نبض ضعیف
علت فشار خون پایین
با توجه به روش‌های فعلی در اندازه‌گیری میزان فشار خون، میزان فشار خون طبیعی کمتر از ۸۰/۱۲۰ میلی‌متر جیوه تعیین‌شده. به‌طورکلی میزان فشار خون در طول روز بسته به موارد زیر متفاوت است:
- وضعیت بدن (در حالت استراحت فشار خون اغلب پایین می‌آید)
- ریتم تنفس
- سطح استرس
- شرایط فیزیکی
- داروهایی که مصرف می‌کنید (به بروشور داروهای خود دقت کنید، برخی از داروها باعث تغییر در میزان فشار خون می‌شوند)
- آنچه می‌خورید و می‌نوشید (موادی که سرشار از نمک هستند، فشار خون را بالا می‌برند)
- زمان بیداری در طول روز
فشار خون معمولاً هنگام شب در پایین‌ترین حد خود است و در هنگام بیدار شدن به‌شدت افزایش می‌یابد. چنانچه شما در خصوص هر یک از موارد بالا دچار شرایط نامتعادلی باشید، میزان فشار خونتان تغییر خواهد کرد.
برای درمان فشار خون پایین چه بخوریم؟
مصرف غذاهای شور
غذاهایی که حاوی میزان نمک بالایی هستند، فشار خون شما را به‌سرعت افزایش می‌دهند. منابع غذایی حاوی نمک عبارت‌اند از زیتون، پنیر و کنسرو سوپ یا ماهی تن.
مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین
نوشیدنی‌هایی مانند قهوه و چای که سرشار از کافئین هستند باعث افزایش ضربان قلب و افزایش موقت فشار خون شما می‌شوند. این اثر معمولاً کوتاه‌مدت است و بر فشار خون همه افراد، تأثیر یکسانی نمی‌گذارد. اگر به‌طور منظم قهوه می‌نوشید، ممکن است تحمل بیشتری نسبت به اثرات سریع آن بر روی سیستم عروقی خود داشته باشید.
مصرف B12 را افزایش دهید
نقش مهمی در تولید گلبول‌های قرمز خون دارد. کمبود این ویتامین مهم می‌تواند منجر به کم‌خونی شود و ریسک بیماری فشار خون را کاهش دهد. حتی می‌تواند منجر به خونریزی بیش‌ازاندازه و آسیب به اندام‌ها و اعصاب شود. غذاهای غنی از ویتامین B12 شامل تخم‌مرغ، گوشت مرغ، ماهی (مانند سالمون و ماهی تن) و لبنیات کم‌چرب است.
مصرف کربوهیدرات را کاهش دهید
غذاهایی که کربوهیدرات بالایی دارند (به‌ویژه کربوهیدرات‌های فرآوری شده)، نسبت به سایر غذاها خیلی سریع‌تر هضم می‌شوند. هضم سریع می‌تواند منجر به افت ناگهانی فشار خون شود. رژیم غذایی حاوی مقدار اندک کربوهیدرات، به کاهش فشار خون به‌ویژه در افراد مسن کمک می‌کند.
فشار خون بالا
بیماری فشار خون بالا (hypertension) یک مشکل نسبتاً شایع است که در آن میزان فشار خون در گردش به‌قدری بالا است که درنهایت ممکن است باعث ایجاد صدماتی به دیواره رگ‌ها و مشکلات قلبی شود. فشار خون بر اساس میزان خون پمپاژ شده توسط قلب شما و میزان مقاومت در برابر جریان خون در عروق تعیین می‌شود.
افزایش فشار خون زمانی است که محدوده آن به‌طور مداوم بین ۱۲۰-۱۲۹ سیستولیک و کمتر از ۸۰ میلی‌متر جیوه دیاستولیک باشد. افرادی که بیماری فشار خون بالا دارند به احتمال زیاد دچار بیماری های قلبی می‌شوند مگر اینکه اقدامات لازم را برای کنترل این بیماری انجام دهند.هرچه میزان خون بیشتری از قلب شما پمپ شده و از عروق باریک عبور کند، فشار خون بالاتر می‌رود. فشار خون برحسب میلی‌متر جیوه (میلی‌متر جیوه) اندازه‌گیری می‌شود. برای تعیین فشار خون، دو عدد داده می‌شود.
دقت کنید امکان این وجود دارد که سال‌ها بدون هیچ علامت مشخصی فشار خون بالا داشته باشید. فشار خون بالا و کنترل نشده خطرات و مشکلات جدی (احتمال حمله قلبی و سکته) برای شما ایجاد می‌کند. خوشبختانه فشار خون بالا را می‌توان به‌راحتی تشخیص داد.
فشار خون بالا مرحله یک
فشار خون بالا مرحله ۱ (Hypertension Stage 1) زمانی اتفاق می‌افتد که فشار خون به‌طور مداوم بین ۱۳۰-۱۳۹سیستولیک یا ۸۰-۸۹ میلی‌متر جیوه دیاستولیک متغیر باشد. در این مرحله از فشار خون بالا، پزشکان احتمالاً رعایت رژیم مخصوص و انجام ورزش منظم را به شما توصیه می‌کنند. همچنین ممکن است با تجویز احتیاطی داروهای مخصوص فشار خون براساس شرایط شما، از احتمال ابتلا به انواع بیماری‌های قلبی عروقی آترواسکلروتیک(ASCVD) مانند حمله یا سکته قلبی جلوگیری کنند.
این نوع فشار خون در برخی افراد با بالا رفتن سن و به‌تدریج در طی سالیان متمادی ایجاد می‌شود. در بیشتر بزرگ‌سالان، دلایل قابل پیش‌بینی و جدی در خصوص افزایش فشار اولیه خونشان وجود ندارد. بنابراین افزایش فشار خون اولیه، ناشی از بیماری یا وضعیت بحرانی در سلامتی نیست. بیماری فشار خون اولیه می‌تواند به دلیل عوامل متعددی ایجاد شود ازجمله:
- ژنتیک
- تغییرات هورمونی
- استرس و سبک زندگی ناسالم
- تغییرات فیزیکی در بدن به دلیل افزایش سن
- زیادشدن نمک یا سایر الکترولیت‌ها در خون
مرحله فشار خون بالا مرحله دو
فشار خون بالا مرحله ۲ زمانی اتفاق می‌افتد که فشار خون شما به‌طور مداوم در محدوده ۹۰/۱۴۰ میلی‌متر جیوه یا بالاتر باشد. در این شرایط، پزشکان احتمالاً ضمن توصیه به داشتن رژیم غذایی مخصوص و ورزش منظم، ترکیبی از داروهای مرتبط با تنظیم فشار خون را تجویز می‌کنند.
در برخی از افراد، فشار خون بالا به دلیل یک بیماری زمینه‌ای ایجاد می‌شود. این مشکل، فشار خون ثانویه نامیده می‌شود و اغلب به‌صورت غیرمنتظره بروز می‌کند. فشار خون ثانویه باعث افزایش میزان فشار خون نسبت به فشار خون عادی شما می‌شود. فشار خون ثانویه معمولاً به دلیل عوامل زیر ایجاد می‌شود:
- بیماری‌های کلیه
- نقص‌های مادرزادی در رگ‌های خونی
- آقطع شدن تنفس
- برخی از تومورهای غدد درون‌ریز
- تومورهای غده فوق کلیوی
- سندرم کوشینگ
- مشکلات تیروئید
- بارداری
- مصرف برخی از داروها مانند قرص‌های ضدبارداری، داروهای سرماخوردگی، ضداحتقان‌ها، مسکن‌ها و برخی داروهای تجویزی
- استفاده از مواد مخدر مانند کوکائین و آمفتامین ها
فشار خون بالا بحرانی
این مرحله از بیماری فشار خون، نیاز به مراقبت‌های ویژهٔ پزشکی دارد. اگر فشار خون شما به‌طور ناگهانی از ۱۲۰/۱۸۰ میلی‌متر جیوه بیشتر شد، پنج دقیقه صبر کنید (آرامش خود را به دست آورید)، سپس دوباره فشار خون خود را اندازه بگیرید. اگر نتیجه سنجش شما هنوز به‌طور غیرمعمول بالا بود، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید. زیرا ممکن است دچار بحران فشار خون بالا شده و مشکلات جدی قلبی پیدا کنید.
عوامل مؤثر در بالا بردن فشار خون
عوامل متعددی خطر ابتلا به انواع مختلفی از بیماری فشار خون را افزایش می‌دهند:
- سن (در سنین بیش از ۶۰ سال به دلیل سفت شدن و باریک شدن شریان‌ها که اغلب به علت تجمع پلاک در امتداد پوشش داخلی رگ رخ می‌دهد)
- اضافه‌وزن یا چاقی
- مصرف بیش‌ازحد مواد مخدر مثل تنباکو
- سوءمصرف الکل
- جنسیت مرد (فشار خون بالا در مردان شایع‌تر است)
- شیوه زندگی کم‌تحرک
- نداشتن برنامه برای ورزش منظم
- رژیم غذایی پرچرب
- مصرف زیاد نمک در رژیم غذایی
- رژیم غذایی با مصرف کم پتاسیم
- اضطراب
- سابقه خانوادگی فشار خون بالا
علائم فشار خون بالا
فشار خون بالا در مورد برخی از افراد هیچ‌گونه علامت مشخصی ندارد. بنابراین گاهی به بیماری فشار خون بالا “قاتل خاموش” نیز می‌گویند. چنانچه در مدت‌زمان طولانی دارای فشار خون بالا باشید و هیچ درمانی را برای رفع آن پیش نگیرید، ممکن است به بیماری‌ها و مشکلات متعددی مانند حمله قلبی، بیماری کلیوی یا سکته دچار شوید. برخی از افراد با فشار خون بالا علائمی را نشان می‌دهند. این علائم عبارت‌اند از:
سردرد
سرگیجه
تنگی نفس
تاری دید
احساس نبض در گردن یا سر
حالت تهوع
عوارض فشار خون بالا
فشار بیش‌ازحد بر دیواره شریان‌ها به دلیل فشار خون بالا می‌تواند به رگ‌های خونی و همچنین اندام‌های داخلی آسیب بزند. هر چه فشار خون بالاتر و طولانی‌تر باشد به همان نسبت آسیب نیز بیشتر خواهد بود. فشار خون بالا و کنترل نشده عوارض زیر را به دنبال دارد:
- حمله قلبی یا سکته مغزی: فشار خون بالا می‌تواند باعث سخت و ضخیم شدن شریان‌ها (آترواسکلروز) شود که در نهایت منجر به حمله قلبی، سکته مغزی یا سایر عوارض می‌شود
- آنوریسم مغزی: افزایش فشار خون می‌تواند باعث ضعیف شدن و برآمدگی رگ‌های خونی در مغز شود و آنوریسم ایجاد کند. آنوریسم در صورت پاره شدن تهدیدکننده زندگی است
- نارسایی قلبی: هرچه فشار خون بالاتر باشد قلب برای پمپاژ خون با سختی بیشتری روبرو می‌شود. این تحمیل فشار باعث ضخیم شدن دیواره‌های بطن قلب شده (هیپرتروفی بطن چپ) که به‌مرورزمان به نارسایی قلبی منتهی خواهد شد
- آسیب‌های کلیوی: از بین رفتن حالت طبیعی رگ‌های کلیه عملکرد طبیعی این اندام را با مشکل مواجه می‌سازد
- آسیب به شبکیه چشم: باریک یا پاره شدن رگ‌های خونی چشم می‌تواند منجر به از دست رفتن بینایی شود
- سندرم متابولیک: این سندرم شامل گروهی از اختلالات متابولیسم در بدن ازجمله افزایش اندازه دور کمر، تری گلیسیرید بالا، کاهش کلسترول خوب یا HDL، فشار خون بالا و سطح انسولین بالا است. این شرایط احتمال ابتلا به دیابت، بیماری قلبی و سکته را افزایش می‌دهد
- اختلالات حافظه و شناختی: فشار خون بالا در بلندمدت ممکن است بر توانایی فرد در تفکر، به خاطر سپردن و یادگیری تأثیرگذار باشد. مشکلات حافظه یا درک مفاهیم در افراد مبتلا به فشار خون بالا شایع‌تر است
- زوال عقل: باریک یا مسدود شدن شریان‌ها می‌تواند جریان خون به مغز را محدود کند و منجر به نوع خاصی از زوال عقل (زوال عقل عروقی) شود. در سکته مغزی نیز اگر جریان خون به مغز کاهش چشمگیری داشته باشد باعث زوال عقل عروقی می‌شود
فشار خون بالا در بارداری
فشار خون بالا در حدود ۱۰ درصد از بارداری‌ها دیده می‌شود. انواع مختلفی از فشار خون در دوران بارداری وجود دارد و از خفیف تا جدی متغیر است. انواع فشار خون بالا در دوران بارداری عبارت‌اند از:
- فشار خون مزمن: این نوع فشار خون قبل از بارداری نیز وجود دارد
- فشار خون بارداری: فشار خونی که در اواخر بارداری بروز می‌کند
- پره اکلامپسی: پره اکلامپسی یک وضعیت مخاطره‌آمیز است که معمولاً در نیمه دوم بارداری بروز می‌کند و منجر به فشار خون بالا، نشت پروتئین در ادرار و تورم عمومی بدن می‌شود. این اختلال می‌تواند سایر اندام‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهد و باعث تشنج شود
- پرفشاری خون مزمن و پره اکلامپسی: زنان بارداری که دچار فشار خون مزمن هستند در معرض خطر ابتلا به پره اکلامپسی قرار دارند
بیماری فشار خون بالا در کودکان
فشار خون بالا در کودکان درواقع فشار خونی است که در صدک ۹۵ یا بالاتر از آن برای کودکانی که در یک جنس، سن و قد قرار دارند تعریف می‌شود. محدوده مشخصی برای فشار خون بالا در کودکان وجود ندارد زیرا آنچه طبیعی تلقی می‌شود با رشد کودکان تغییر می‌کند. بااین‌حال، در نوجوانان فشار خون بالا مانند بزرگ‌سالان تعریف می‌شود به‌طوری‌که فشار خون بالاتر یا مساوی ۱۳۰/۸۰ میلی‌متر جیوه بیش‌ازحد مجاز است.
هرچه کودک کم سن و سال‌تر باشد احتمال اینکه فشار خون او ناشی از یک بیماری خاص باشد بیشتر است. اما در اواخر کودکی و اوایل نوجوانی معمولاً همان دلایلی که باعث بالا رفتن فشار خون در بزرگ‌سالان می‌شوند مانند اضافه‌وزن، تغذیه نامناسب و عدم تحرک در بالا رفتن فشار خون کودکان نیز تأثیرگذارند. اصلاح سبک زندگی، مانند برخورداری از یک رژیم غذایی سالم و کم‌نمک و ورزش بیشتر به کاهش فشار خون در کودکان کمک می‌کند. برای برخی کودکان بسته به تشخیص پزشکی مصرف داروها ممکن است ضروری باشد.
درمان فشار خون بالا
تغییرات سبک زندگی و ورزش‌های منظم می‌تواند به درمان فشار خون بالا کمک کند. برخی از تغییرات سبک زندگی پیشنهادی توسط پزشکان به شرح زیر است:
- ترک سیگار
- کاهش وزن
- الکل مصرف نکنید
- از یک رژیم غذایی کم‌سدیم (نمک) و کم‌چرب مانند رژیم دش پیروی کنید
- از استرس زیاد دوری کنید
- غذاهای غنی از پتاسیم، منیزیم و کلسیم مانند موز و شیر را استفاده کنید
- پس از سن ۳۵ سالگی فشار خون را مرتبا کنترل کنید
- مدیتیشن و سایر تمرینات را برای کاهش استرس امتحان کنید
- مصرف کافئین را کاهش دهید