یائسگی زودرس چیست؟
دوره‌ای است که از طریق آن قدرت باروری و چرخه‌ی قاعدگی زنان متوقف می‌شود. این حالت یک فرآیند طبیعی محسوب می‌شود و نشانه‌ی بیماری نیست. علائم یائسگی ممکن است سال‌ها قبل از آخرین دوره‌ی قاعدگی رخ‌دهد و در بعضی از زنان چند ماه تا چند سال بعد طول بکشد. با‌وجود اینکه یائسگی یک اتفاق طبیعی است، اما ممکن است موجب تغییرات و علائم شدیدی شود.
در صورتیکه این دوره از زندگی زن در سنی پایین‌تر از سن طبیعی یائسگی اتفاق‌بیفتد، ممکن است که مشکلاتی برای او ایجاد شود. بنابراین این به این حالت یائسگی زودرس گفته‌می‌شود. در زبان انگلیسی به این حالت Premature Manopause گفته‌می‌شود. یائسگی زودرس به قطع پریود در سن پایین‌تر از ۴۰ سالگی گفته‌می‌شود. البته که به طور دقیق‌تر بهتر است بگوییم که هنگامی که فرد قبل از ۴۰ سالگی یائسه می‌شود Premature Menopause را تجربه کرده‌است. این در حالی است که فردی که قبل از ۴۵ سالگی یائسه می‌شود، Early menopause را تجربه کرده‌است. در هر صورت به یائسگی قبل از ۴۰ سالگی، یائسگی زودرس می‌گویند.
به یائسگی قبل از ۴۰ سالگی، یائسگی زودرس می‌گویند.
علائم یائسگی زودرس چیست؟
در‌حالی‌که یائسگی بیماری یا اختلال نیست، موجب تغییرات وسیعی در بدن زنان می‌شود. تشخیص قطعی یائسگی زمانی است که دوره‌ی قاعدگی یک زن به مدت یک سال قطع شود. با‌این‌حال علائم یائسگی معمولا قبل از این دوره‌ی یک ساله ظاهر می‌شود. برخی از علائمی که فرد تجربه می‌کند را در ادامه به شما معرفی کرده‌ایم.
اولین علائم یائسگی زودرس چیست؟ (و علائم اولیه یائسگی زودرس)
اولین علامتی که در یائسگی مشاهده می‌کنیم، گرگرفتگی است. اما ممکن است که علائم دیگری هم همزمان با یائسگی بروز کنند. در ادامه به این موارد اشاره کرده‌ایم.
- گرگرفتگی: گرگرفتگی یک احساس گرمای ناگهانی در ناحیه‌ی فوقانی بدن است، که ممکن است از صورت، گردن یا قفسه سینه شروع شود و به سمت بالا یا پایین کشیده‌شود. پوست ممکن است قرمز و لکه‌دار شود و فرد شروع به تعریق کند. ضربان قلب به طور ناگهانی افزایش می‌یابد و با قدرت یا نامنظم می‌شود. گرگرفتگی معمولا در اولین سال بعد از آخرین قاعدگی رخ‌می‌دهد.
- قاعدگی نامنظم: تغییر الگو قائدگی، اولین علامت قابل‌توجه یائسگی است. در بعضی از زنان ممکن است چرخه‌ی قاعدگی هر ۲ تا ۳ هفته تکرار شود. از طرف دیگر ممکن است بعضی افراد در یک ماه این چرخه را تجربه نکنند.
- کاهش قدرت باروری: ۳ تا ۵ سال قبل از یائسگی را دوره‌ی پیش یائسگی می‌نامند، که در این دوره سطح استروژن به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد و شانس بارداری را کاهش می‌دهد.
- خشکی واژن: خشکی، خارش و ناراحتی واژن در طول دوره‌ی پیش یائسگی اتفاق‌می‌افتد. در نتیجه ممکن است که برخی از زنان دچار درد در هنگام نزدیکی شوند. زنان به علت کاهش سطح استروژن این درد را تجربه‌می‌کنند و کاهش استروژن باعث آتروفی و خشکی واژن می‌شود. آتروفی واژن و التهاب واژن به علت نازک‌شدن، کاهش بافت آن و کاهش لوبریکاسیون (خیسی) جدار واژن است.
- تعریق شبانه: تعریق شبانه همان گرگرفتگی در زمان خواب است. اکثر زنان بیان می‌کنند، که گرگرفتگی آنها بیش از چند دقیقه طول نمی‌کشد. با‌این‌حال، مطالعات نشان‌می‌دهند که تعریق شبانه‌ی متوسط تا شدید و گرگرفتگی، ممکن است تا حدود ۱۰.۲ سال نمود داشته‌باشند.
- اختلال در خواب: یائسگی موجب اختلال در به خواب‌رفتن و خواب عمیق می‌شود. در برخی موارد، تعریق شبانه می‌تواند منجر به ناراحتی در طول شب و مشکل خواب شود. اختلال خواب نیز ممکن است ناشی از بی‌خوابی یا اضطراب باشد.
- مشکلات ادراری: یائسگی می‌تواند چرخه‌ی ادراری را مختل کند. زنان در طی یائسگی بیشتر در معرض ابتلا به عفونت ادراری مانند عفونت مثانه قرار می‌گیرند و بیشتر به دستشویی رفتن نیاز پیدا می‌کنند.
- تغییرات احساسی: زنان در طول یائسگی دچار افسردگی و احساس ناخوشی می‌شوند. تغییرات هورمونی اغلب باعث احساس افسردگی و نوسانات خلقی می‌شود. در بسیاری از موارد، این علائم عاطفی با اختلال خواب همراه است. زنان همچنین ممکن است به دلیل این تغییرات احساسی، دچار کاهش میل جنسی شوند.
- مشکلات تمرکز و یادگیری: یائسگی می‌تواند بر روی عملکرد شناختی مانند تمرکز‌کردن تاثیر بگذارد. همچنین ممکن است برخی از زنان دچار مشکلات در حافظه کوتاه‌مدت و مشکل در تمرکز طولانی‌مدت شوند.
سایر نشانه های یائسگی زودرس کدامند؟
سایر علائم یائسگی عبارتند از:
- ایجاد چربی در شکم، گاهی اوقات منجر به اضافه وزن و چاقی می‌شود.
- ریزش مو و نازکی مو
- کوچک‌شدن سینه‌ها
علائم یائسگی زودرس در سونوگرافی چیست؟
هنگامی که دکتر با گرفتن شرح حال از شما به یائسگی زودرس مشکوک می‌شود، درخواست آزمایش‌ها و سونوگرافی‌هایی را می‌دهد. با کمک سونوگرافی می‌توان علائم نارسایی تخمدان‌ها را شناسایی کرد. نارسایی تخمدان‌ها در سونوگرافی می‌توانند علائم مختلفی داشته‌باشند. البته که POF یا POI در سونوگرافی نادر است. در کسانی که نارسایی تخمدان دارند، سونوگرافی آنها نشان‌دهنده‌ی تخمدان‌های کوچک همراه با عدم رشد فولیکول‌ها دیده‌می‌شود.
مکانیسم ایجاد یائسگی چیست؟ (علت یائسگی زودرس)
کاهش سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون موجب بروز یائسگی می‌شود. استروژن قاعدگی را تنظیم می‌کند و پروژسترون بدن را جهت بارداری آماده می‌کند. دوره‌ی پیش یائسگی زمانی شروع‌می‌شود که تولید این هورمون‌ها توسط تخمدان‌ها کاهش یابد. معمولا این اتفاق با گذشت زمان و در اواخر دهه ۳۰ سالگی رخ می‌دهد.
توانایی باروری قبل از شروع هر گونه علائم یائسگی یا پیش یائسگی کاهش می‌یابد. به مرور زمان میزان تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون توسط تخمدان‌ها کم می‌شود و نهایتا به طور کامل متوقف می‌شود و همزمان با قطع تولید هورمون‌ها قاعدگی نیز متوقف می‌شود. این تغییر در اکثر زنان تدریجی است، اما ممکن است در برخی از افراد قاعدگی همچنان طبیعی ادامه پیدا‌کند و به طور ناگهانی متوقف شود.
هیچ راهی برای جلوگیری از یائسگی وجود ندارد، اما علائم و اثرات آن را می‌توان مدیریت نمود. تخمدان‌ها پس از ۴۵ سالگی تولید تخمک را متوقف می‌کنند. اما در بعضی افراد ممکن است تولید تخمک قبل از این سن متوقف شود که به آن یائسگی زودرس می‌گویند. یائسگی زودرس بسیار نادر است، اما امکان دارد که در هر سنی رخ‌دهد. علل زمینه‌ای یائسگی زودرس، عبارتند از:
- کمبود آنزیم
- سندرم داون یا منگولیسم که یک اختلال شایع کروموزومی است.
- سندرم ترنر یک اختلال ژنتیکی به دلیل نبود کروموزوم x در دختران رخ‌می‌دهد.
- بیماری آدیسون به علت کمبود هورمون‌های قشر غده‌ی فوق کلیه رخ‌می‌دهد.
- کم کاری تیروئید
- همچنین برخی از جراحی‌ها ممکن است منجر به نارسایی زودرس تخمدان شود، مانند:
- جراحی جهت برداشتن تخمدان‌ها
- جراحی جهت برداشتن رحم
- رادیوتراپی ناحیه لگن
- شیمی‌درمانی ناحیه لگن
عوامل خطر ابتلا به یائسگی زودرس چیست؟
برخی از موارد می‌توانند در ابتلا به یائسگی زودرس موثر باشند که شامل موارد زیر هستند:
- دخترانی که اولین پریود خود را زیر ۱۱ سالگی تجربه کرده‌اند.
- کسانی که در خانواده خود سابقه یائسگی زودرس دارند.
- سیگار کشیدن
- داشتن بیماری‌های عفونی و نقص ایمنی مانند ایدز
- برخی از بیماری‌های عفونی مانند اوریون
نارسایی تخمدان علت یائسگی زودرس است؟
یک مسئله‌ی دیگر وجود دارد که می‌تواند باعث قطع پریود و علائم یائسگی شود. اما این حالت که POI نامیده‌می‌شود با یائسگی زودرس فرق دارد. کسی که به نارسایی اولیه‌ی تخمدان‌ها دچار می‌شود، همچنان ممکن است که تخمک گذاری کند و باردار شود. اما کسی که یائسه می‌شود، نمی‌تواند باردار شود. تشخیص این دو مورد از هم، با آزمایش انجام می‌شود.
تشخیص یائسگی زودرس چیست؟
زمانی که علائم یائسگی را در خود مشاهده می‌کنید، باید به دکتر زنان مراجعه کنید. دکتر برای بررسی این حالت در شما، از روش‌های مختلفی استفاده می‌کند. برخی از این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- گرفتن شرح حال
- معاینه‌ی فیزیکی و بررسی علائمی مانند خشکی واژن و عفونت‌های ادراری
- درخواست برخی از آزمایش‌ها مانند آزمایش هورمونی
- سونوگرافی برای بررسی اندازه‌ی تخمدان‌ها و رشد فولیکول‌ها
۱. هورمون درمانی در یائسگی زودرس چیست؟
یکی از اصلی‌ترین درمان‌هایی که برای برطرف کردن علائم یائسگی زودرس مورد استفاده قرار می‌گیرد، هورمون تراپی است. با انجام این درمان، علائم یائسگی فروکش می‌کند. البته که اگر هورمون تراپی ایمن نباشد و احتمال بروز سرطان برای فرد با شرایط خاص وجود داشته‌باشد، نمی‌توان از HRT کمک گرفت (مثلا برای کسانی که قبلا سرطان سینه گرفته‌اند).
با هورمون درمانی، هورمون‌های کاهش‌یافته در بدن شما جایگزین می‌شوند و این روش در درمان مشکل شما موثر است. با این کار می‌توان خطر ابتلا به عوارض یائسگی زودرس را کاهش داد و علائم آن را تاحدودی برطرف کرد. معمولا هورمون درمانی تا زمانی‌که فرد به ۵۱ سالگی می‌رسد، ادامه پیدا می‌کند. هرچند، باید بدانید که استفاده از هورمون درمانی نمی‌تواند تخمدان‌ها را به حالت اول بازگرداند. این درمان تنها برای کاهش علائم و عوارض این مشکل انجام می‌شود.
۲. درمان یائسگی زودرس در خانه ممکن است؟
این مشکل را نمی‌توان در خانه و با روش‌های خانگی درمان کرد. هنگامی که موتور هورمونی‌های زنانه‌ی شما که تخمدان‌ها هستند، از کار می‌افتند، به هورمون‌های جایگزین آنها نیاز دارید. نمی‌توان به تنهایی و با برخی از روش‌هایی که طب سنتی یا روش‌های خانگی به شما توصیه کرده‌اند، این مسئله را برطرف کنید. علاوه‌بر آن، حتما باید با دکتر زنان مشورت کنید تا درمان‌های مناسب برای شما انجام شوند. نکته‌ی دیگری که باید بدانید این است که از هورمون درمانی، بدون اجازه‌ی دکتر در خانه استفاده نکنید. زیرا این مسئله می‌تواند برای شما مشکلات جدی ایجاد کند.
۳. علائم یائسگی را چگونه درمان کنید؟ (کاهش عوارض یائسگی زودرس)
اغلب می‌توان علائم یائسگی را بدون مداخله‌ی پزشکی کنترل کرد. برخی از روش‌های موجود را در ادامه معرفی کرده‌ایم:
- ورزش کردن: ورزش در دوران یائسگی می‌تواند مزایای وسیعی داشته‌باشد، از جمله:
- جلوگیری از افزایش وزن
- کاهش خطر ابتلا به سرطان
- محافظت از استخوان‌ها و بهبود خلق‌و‌خوی عمومی
- مثلا ورزش پیلاتس در کاهش تمام نشانه‌های یائسگی که به سیستم ادراری و تناسلی مربوط نیست، از جمله مشکلات خواب و گرگرفتگی موثر است. زنانی که در معرض یائسگی قرار دارند، باید در طول روز ورزش کنند تا هیچ گونه اختلالی در چرخه‌ی خواب آنها ایجاد نشود. تمرینات کگل می‌تواند برای جلوگیری از بی‌اختیاری ادرار مفید باشد. این تمرینات برای تقویت عضلات کف لگن است. ۳ یا ۴ بار تمرین در روز می‌تواند منجر به بهبود قابل‌توجه علائم در عرض چند ماه شود.
- تغذیه: حفظ رژیم سالم و متنوع در حین مدیریت اثرات بدنی یائسگی مهم است. محققان دریافتند که امگا ۳ موجب برطرف‌شدن ناراحتی و نشانه‌های افسردگی می‌شود و همچنین روغن ماهی سرشار از امگا ۳ است. علاوه‌بر مواد غذایی می‌توان از مکمل‌ها نیز استفاده‌کرد. زنان مبتلا به یائسگی باید یک رژیم متعادل داشته‌باشند، که عبارتند از:
- سبزیجات
- میوه‌ها
- غلات کامل
- چربی‌های اشباع‌نشده (روغن زیتون، گردو، آجیل، غذاهای دریایی و تخم‌مرغ)
- فیبر
- کربوهیدرات‌های تصفیه‌نشده (سبزیجات، میوه، غلات، سیب‌زمینی)
- سعی کنید در روز بین ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی‌گرم کلسیم و مقداری ویتامین D مصرف کنید.
- روان درمانی: طبق تحقیقات انجام‌شده، دریافتند که هیپنوتیزم می‌تواند علائم گرگرفتگی یائسگی را تا ۷۴٪ کاهش دهد. محققان دریافتند افرادی که در گروه هیپنوتیزم قرار دارند، علائم به طور قابل ملاحظه‌ای خفیف‌تر از زنان در گروه شاهد است. تکنیک تنفس عمیق، مدیتیشن و یوگا نیز می‌توانند به محدود‌کردن اختلالات خواب کمک‌کنند. استرس موجب گرگرفتگی و تعریق شبانه می‌شود، بنابراین اجتناب از عوامل استرس‌زای شناخته‌شده و تمرین روش‌های آرام‌سازی می‌تواند به کنترل این علائم کمک‌کند.
- سایر گام‌های دیگر کنترل علائم یائسگی عبارتند از:
- پرهیز از پوشیدن لباس‌های تنگ
- محدودیت در مصرف غذاهای تند، کافئین و الکل
- برای کاهش خشکی واژن، فعالیت جنسی داشته‌باشید.
- سطح استرس خود را به حداقل برسانید و به خود استراحت بدهید.
- حفظ دمای مناسب و راحت اتاق خواب در شب برای به حداقل رساندن تعریق شبانه توصیه‌می‌شود.
- زمان بیدار شدن و خوابیدن منظم روزانه باعث تنظیم چرخه‌ی خواب می‌شود.
- از سیگار کشیدن بپرهیزید، زیرا باعث تشدید علائم می‌شود.
- فعال و سالم بودن و پاسخ سریع به علائم به حفظ کیفیت زندگی زنان در دوران یائسگی کمک می‌کند.
انواع یایسگی زودرس چیست؟
یائسگی زودرس دو حالت دارد. در ادامه این دو نوع را بررسی کرده‌ایم:
- یائسگی نابالغ: این نوع یائسگی قبل از ۴۰ سالگی اتفاق می‌افتد.
- یائسگی زودرس: این نوع از یائسگی قبل از ۴۵ سالگی اتفاق می‌افتد.
هر دو مورد می‌توانند برای زن مشکلات و عوارض مختلفی را ایجاد کنند. اما برای برطرف کردن این عوارض می‌توانید به دکتر زنان مراجعه کنید. مورد دیگری هم وجود دارد که به آن نارسایی تخمدان گفته می‌شود. این مشکل نیز با این دو مورد فرق دارد اما می‌تواند علت ایجاد آنها باشد.
عوارض یائسگی زودرس کدامند؟
یائسگی می‌تواند عوارض ناخوشایندی به همراه داشته‌باشد. در ادامه مواردی که یائسگی برای فرد ایجاد می‌کنند را معرفی کرده‌ایم. به حاطر داشته‌باشید که برخی از علائم و عوارض یایسگی در یائسگی زودرس شدت پیدا می‌کنند و با جدیت بیشتری بروز می‌کنند.
- بیماری‌های قلبی و عروقی: کاهش سطح استروژن با افزایش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی همراه است.
- پوکی استخوان: در چند سال اول پس از یائسگی یک زن ممکن است، به سرعت تراکم استخوان خود را از دست بدهد و کاهش تراکم استخوان منجر به افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان می‌شود.
- بی‌اختیاری ادرار: یائسگی باعث می‌شود که بافت‌های واژن و مجاری ادراری خاصیت ارتجاعی خود را از دست بدهند. این حالت می‌تواند منجر به تکرر ادرار ناگهانی شود و ادرار ناگهانی منجر به بی اختیاری ادرار می‌شود. بی‌اختیاری ادرار در زمان سرفه، عطسه، خنده یا بلند‌شدن ممکن است رخ‌دهد.
- سرطان پستان: خطر ابتلا به سرطان پستان در زنان بعد از یائسگی افزایش می‌یابد. ورزش منظم می‌تواند به طور قابل‌توجهی خطر را کاهش دهد.
جلوگیری از یائسگی زودرس چگونه است؟
تا زمانی که علائم در شما بروز نکند، متوجه این مشکل نمی‌شوید. بنابراین نمی‌توان برای پیشگیری از آن اقداماتی را انجام داد. اما هنگامی که علائم در شما بروز می‌کند، می‌توانید برای پیشگیری از پیشرفت آن به دکتر زنان مراجعه کنید و روش‌های درمانی مورد نظر را استفاده کنید. برخی از موارد هستند که می‌توانند در پیشگیری از یائسگی زودرس موثر باشند. در ادامه به آنها اشاره کرده‌ایم:
- سیگار نکشید.
- ورزش شدید و بیش از اندازه نکنید. اما ورزش روزانه را در برنامه‌ی خود قرار دهید.
- در فرایندهای تشخیصی و درمانی مانند پرتودرمانی مراقب تخمدان‌های خود باشید تا آسیب نبینند.
- چکاپ‌های زنانه خود را منظم انجام دهید.
