نوروپاتی یا آسیب عصبی میتواند ناشی از طیف گسترده‌ای از شرایط مانند دیابت و حتی درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی باشد. در واقع، بیماری نوروپاتی، اصطلاحی است که برای توصیف طیف وسیعی از مشکلات شامل آسیب به اعصاب محیطی و همچنین علائم آن، استفاده می‌شود. در این مقاله به بررسی علل، علائم، روش‌های تشخیص، پیشگیری و درمان نوروپاتی می‌پردازیم.
علت بروز بیماری نوروپاتی چیست؟ ۶ علت نوروپاتی
اگرچه به‌نظر می‌رسد که ترمیم اعصاب در بیماران مبتلاء به نوروپاتی ممکن نیست اما با مصرف برخی از داروها و محیا کردن برخی از شرایط می‌توان این بیماری را کنترل کرد. نوروپاتی علل مختلفی دارد که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر است:
۱. دیابت مهم‌ترین علت نوروپاتی
دیابت شایع ترین علت نوروپاتی است که منجر به حدود نیمی از موارد نوروپاتی می‌شود. حتی پیش دیابت نیز برای پزشکان نگران‌کننده است زیرا اغلب منجر به دیابت می‌شود.
درمان دیابت میتواند پیشرفت نوروپاتی دیابتی را کاهش دهد و همچنین به افراد مبتلاء به سایر اختلالات مرتبط با دیابت، از جمله عوارض بینایی، مشکلات کلیوی، سکته‌ی مغزی و حملات قلبی کمک کند. از طرفی رژیم غذایی مناسب و ورزش نیز سهم بسیاری در بهبود این بیماری دارد.
۲. نوروپاتی به علت مصرف الکل
الکل میتواند باعث نوروپاتی الکلی شود. نوشیدن الکل دومین علت اصلی نوروپاتی است، بنابراین حذف نوشیدنی الکلی از رژیم غذایی بهترین کاری است که می‌توانید انجام دهید.
۳. شیمی‌درمانی میتواند دلیل نوروپاتی باشد
شیمی‌درمانی معمولاً برای افراد مبتلاء به سرطان و با هدف افزایش طول عمر بیمار و جلوگیری از گسترش سلول‌های تکثیر یافته مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگرچه ممکن است که شیمی‌درمانی باعث نوروپاتی شود ولی معمولاً شیمی‌درمانی هنوز هم یکی از روش‌های اصلی مقابله با سرطان است.
۴. نارسایی کلیه و نوروپاتی
بسیاری از شرایط می‌توانند باعث نارسایی کلیه شوند. شایع‌ترین آن‌ها دیابت و فشار خون بالا هستند. هیچ راه‌حل آسانی برای نارسایی کلیه وجود ندارد، به این معنی که نوروپاتی ممکن است با وجود نارسایی کلیه در طول زمان تشدید شود.
۵. تاثیر ژنتیک در نوروپاتی
برخی از نوروپاتی‌ها ارثی هستند و در خانواده‌ها مشاهده می‌شوند. از جمله‌ی این بیماری‌ها، بیماری شارکوماری توث(Charcot-Marie-Tooth disease) است که این بیماری ناشی از اختلال در اعصاب محیطی ،در اثر بروز تغییرات یا جهش‌ها در ماده‌ی ژنتیکی فرد ایجاد می‌شود.
۶. کمبود‌های تغذیه‌ای موثر در ابتلا به نوروپاتی
کمبود ویتامین B12 (و سایر ویتامین‌ها) میتواند منجر به نوروپاتی شود. ویتامین‌های گروه B، E و نیاسین برای سلامت اعصاب مهم هستند، در نتیجه این ویتامین‌ها حتماً باید در رژیم غذایی به‌میزان کافی موجود باشند.
نوروپاتی را با چه علائمی تشخیص دهیم؟ ۱۲ علائم نوروپاتی
درد اشکال و اندازه‌های مختلفی دارد، به‌خصوص زمانی‌که در مورد نروپاتی محیطی یا درد عصبی صحبت می‌کنیم. معمولاً در این نوع از نوروپاتی درد، سوزن‌سوزن شدن یا احساس فرو رفتن خنجر در بازو‌ها، دست‌ها یا پا‌ها احساس می‌شود و این در حالی است که درد متوقف نمی‌شود.
با این حال، بسیاری از علائم دیگر برای نوروپاتی وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شوند:
۳ علائم نوروپاتی در اختلالات حسی
اعصاب حسی احساسات را از پوست به مغز منتقل می‌کنند. علائم زیر ممکن است ناشی از آسیب به اعصاب حسی باشند:
- حساسیت شدید به لمس
- بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن (که معمولاً در دست‌ها و پا‌ها احساس می‌شود)
- درد کوبنده یا سوزش (از متوسط تا شدید متفاوت خواهد بود)
۳ نشانه نوروپاتی در اختلال اعصاب حرکتی و نوروپاتی
اعصاب حرکتی تکانه‌ها را از مغز و نخاع به عضلات منتقل می‌کنند. این افراد اغلب در ایستادن، راه رفتن، بالا و پایین رفتن از پله‌ها، برداشتن ظروف یا چرخاندن دستگیره در مشکل دارند. از جمله علائم آن شامل موارد زیر است:
- از دست دادن تعادل
- ضعف عضلانی
- گرفتگی عضلات
۶ نشانه نوروپاتی در اختلال اعصاب خودمختار
اعصاب خودمختار عملکردهای داخلی بدن مانند تنفس و ضربان قلب را تنظیم می‌کنند. علائم ناشی از آسیب عصبی به اعصاب خودکار شامل موارد زیر می‌شوند:
- تعرق مفرط
- تنگی نفس
- سرگیجه
- عدم توانایی در کنترل ادرار
- اختلال بینایی
- مشکلات گوارشی (یبوست. استفراغ ، اسهال، مشکل در بلع)
انواع نوروپاتی؛ بیماری نوروپاتی در چند نوع بروز پیدا میکند؟
از آن‌جاکه نوروپانی به علل بسیار مختلفی ایجاد می‌شود، انواع مختلفی از آن شناخته شده است که شامل موارد زیر می‌شوند:
۱. نوروپاتی دیابتی
بسیاری از مواقع دیابت سبب آسیب رساندن به اعصاب می‌شود. اختلال حسی ایجادشده را در این حالت نوروپاتی دیابتی می‌نامند. نوروپاتی دیابتی در اثر بالا بودن سطح قند خون به‌مدت طولانی در افراد مبتلاء به دیابت اتفاق شایعی است. برای درمان قطعی نوروپاتی دیابتی باید همواره سطح قند خون سنجیده و در صورت بالا بودن آن، فوراً با پزشک مشورت شود.
نوروپاتی دیابتی بسته به محل پدید آمدن نوروپاتی در اندام‌ها خود به چهار نوع زیر تقسیم می‌شود:
۲. نوروپاتی محیطی
نوروپاتی محیطی زمانی ایجاد می‌شود که چندین عصب محیطی آسیب می‌بینند. اعصاب محیطی اعصاب خارج از مغز و نخاع هستند. این اعصاب اطلاعات را بین سیستم عصبی مرکزی و سایر قسمت های بدن منتقل می‌کنند.
نوروپاتی محیطی میتواند بر اعصاب مسئول احساس (نوروپاتی حسی)، حرکت (نوروپاتی حرکتی) یا هر دو (نوروپاتی حسی حرکتی) یا بر اعصاب خودمختار مسئول کنترل عملکرد‌هایی مانند هضم غذا، دفع ادرار، فشار خون و ضربان قلب تأثیر بگذارد.
۳. نوروپاتی خودمختار
در این نوع نوروپاتی، دستگاه گوارش (به‌خصوص معده)، بسیار آسیب می‌بیند. در بسیاری از موارد نوروپاتی خودمختار روی رگ‌های خونی، سیستم ادراری، کلیه‌ها و اندام‌های جنسی هم تاثیر به‌سزایی می‌گذارد.
۴. نروپاتی پروگزیمال
نوروپاتی پروگزیمال معمولاً سبب درد یک طرفه در ران و باسن می‌شود.
۵. نوروپاتی کانونی
نوروپاتی کانونی خیلی سریع ظاهر شده و روی اعصاب ناحیه سر، تنه و پا تاثیر می‌گذارد و سبب درد و ضعف شدید در عضلات این اندام‌ها می‌شود.
۶. نوروپاتی اتونوم یا خودکار
در بدن اعصاب زیادی برای رساندن پیام‌ها از مغز به اندام‌ها وجود دارند. بسیاری از اندام‌ها مانند قلب، رگ‌ها و غدد، خودمختار هستند. به‌عبارتی اگر اعصابی که به این اندام‌ها پیام عصبی می‌رسانند، آسیب ببینند، نوروپاتی اتونوم یا خودکار ایجاد می‌شود.
در حقیقت در نوروپاتی اتونوم اعصابی صدمه می‌بینند که عملکردهای غیر ارادی بدن را تحت کنترل دارند. بیماران مبتلاء به نوروپاتی خودکار با مشکلاتی جدی در فشار خون، تنظیم دمای بدن، هضم و گوارش رو‌به‌رو می‌شوند.
۷. نوروپاتی الکلی
در پاسخ به این سوال که نوروپاتی الکلی چیست؟ ابتدا باید به این بپردازیم که چرا الکل برای بدن ضرر دارد؟
الکل در حقیقت سمی قوی است و به‌علت سمی بودن، سبب می‌شود تا با مصرف آن، به‌تدریج بافت‌های عصبی از بین بروند. در مبتلایان به نوروپاتی الکلی، اعصاب محیطی آسیب دیده و درد و سوزن‌سوزن شدن در بافت‌ها احساس می‌شود.
از آن جا که کار اعصاب محیطی انتقال پیام‌های حسی از نخاع و مغز به اندام‌ها است، با آسیب دیدن آن‌ها، این انتقال به درستی انجام نمی‌پذیرد و شخص مبتلاء در راه رفتن، دفع مواد زاید، حرکت و صحبت کردن با مشکلات عدیده رو‌به‌رو خواهد شد.
۸. نوروپاتی حسی
در بدن دو نوع اعصاب (اعصاب حرکتی و حسی) وظیفه‌ی رساندن پیام‌های عصبی را از مغز و نخاع به اندام‌ها و بافت‌ها بر عهده دارند. حال اگر اعصاب حسی درگیر بیماری نوروپاتی شوند، این نوع نوروپاتی را نوروپاتی حسی می‌نامند. احساس گز‌گز شدن در اندام‌ها و عدم تعادل در حرکت، از علائم مشهود نوروپاتی حسی است.
پیشگیری از نوروپاتی ممکن است؟
حتماً این جمله‌ی طلایی را شنیده‌اید که «پیشگیری بهتر از درمان است!». نوروپاتی هم از این قاعده مستثنی نیست و با انجام برخی از کار‌ها می‌توان برای پیشگیری از نوروپاتی اقدام نمود که شامل موارد زیر می‌شوند:
- با پزشک خود در مورد خطر ژنتیکی و اقدامات لازم برای جلوگیری از شروع نوروپاتی ارثی مشورت کنید.
- در مورد داروهایی که خطر نوروپاتی کمتری ایجاد می‌کنند، تحقیق کنید.
- در برابر بیماری‌هایی مانند زونا که می‌توانند باعث نوروپاتی شوند، خود را واکسینه کنید.
- علت زمینه‌ای نوروپاتی را درمان کنید (مثلاً اگر به دیابت مبتلاء هستید، قند خون خود را مدیریت کنید).
- در صورتی‌که سیگار مصرف می‌کنید برای تقویت گردش خون سالم، آن را ترک کنید.
- برای بهبود خواب از مصرف کافئین اجتناب کنید.
- برای جلوگیری از کمبود ویتامین و سلامت عروق، تغذیه سالم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پیروی از یک رژیم غذایی متعادل که شامل تمام گروه‌های غذایی باشد، بهترین راه است.
- اگر دیابت دارید، مراقب پاهای خود باشید. روزانه پاهای خود را بشویید و بررسی کنید و پوست آن را با لوسیون مرطوب نگه دارید.
آیا درمان نوروپاتی امکان‌پذیر است؟
هدف اصلی درمان نوروپاتی، رسیدگی به علت زمینه‌ای این بیماری و در عین حال تسکین علائم است. گزینه‌های درمانی موثر برای نوروپاتی شامل موارد زیر است:
۱. استعمال داروها برای درمان نوروپاتی
برخی از داروهای بدون نسخه، مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، می‌توانند درد خفیف را کاهش دهند. علاوه بر این، داروهای موضعی، مانند چسب‌های لیدوکائین یا کرم‌ها (در صورتی که درد محدود به یک ناحیه‌ی کوچک باشد) ممکن است موثر باشد.
در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است داروهای مسکن قوی‌تری را تجویز کند که می‌توانند باعث ایجاد عادت شوند، بنابراین بسیار مهم است که از این داروهای قدرتمند فقط طبق تجویز استفاده کنید. برخی از داروهای ضد افسردگی و ضد تشنج نیز ممکن است در درمان علائم درد عصبی مفید باشند.
در نهایت، برخی از پزشکان همچنین ممکن است داروهایی را برای درمان بیماری زمینه‌ای که باعث نوروپاتی شده است، تجویز کنند. این روش ممکن است شامل استفاده از داروها برای رفع عفونت یا کاهش اثرات دیابت، فشار خون بالا یا بیماری خودایمنی باشد.
۲. تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)
در تحریک الکتریکی عصب از راه پوست، از یک جریان الکتریکی ملایم برای کاهش درد و سایر علائم نوروپاتی استفاده می‌شود. در این روش الکترود‌های کوچک، روی پوست نزدیک عصب آسیب دیده قرار می‌گیرند.
۳. کاردرمانی یا فیزیوتراپی در نوروپاتی
فیزیوتراپی برای نروپاتی از تمرینات متمرکز، روتین، ماساژ با پماد نوروپاتی و سایر درمان‌ها برای تقویت هماهنگی و قدرت بدن استفاده میکند. فیزیوتراپی میتواند ضعف عضلانی مرتبط با آسیب عصب حرکتی را برطرف نماید. فیزیوتراپیست‌ها همچنین می‌توانند تغییراتی را در نحوه‌ی انجام فعالیت‌های روزانه (مانند نشستن یا راه رفتن) که ممکن است به کاهش درد منجر شود، پیشنهاد دهند.
۴. اصلاح عادات تغذیه‌ای و سبک زندگی برای درمان نوروپاتی
کمبود برخی از ویتامین‌ها (مانند کمبود B12) میتواند منجر به نوروپاتی شود. یک رژیم غذایی متعادل با غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و پروتئین‌های بدون چربی به‌عنوان بهترین قرص درمان نوروپاتی است و می تواند از آسیب بیشتر عصبی جلوگیری کند.
ورزش منظم برای حفظ وزن متعادل و قدرت عضلانی و تنظیم قند خون مفید است. با این حال، قبل از شروع یک برنامه ورزشی جدید، حتما باید با پزشک خود مشورت کنید. (به‌خصوص اگر با نوروپاتی محیطی دست و پنجه نرم می‌کنید).
محصولات تنباکو و مصرف بیش از حد الکل نیز ممکن است در آسیب عصبی نقش داشته باشند پس درمان قطعی نوروپاتی وابسته به ترک هر گونه مواد مخدر و الکل است.
۵. درمان‌های سرکوب کننده یا تعدیل کننده‌ی سیستم ایمنی موثر در درمان نوروپاتی
اگر نوروپاتی محیطی ناشی از اختلالات خودایمنی باشد، پزشک ممکن است یکی از چندین روش درمانی را انتخاب کند. این درمان‌ها می تواند شامل داروهای خوراکی باشد. به‌عنوان مثال، آزاتیوپرین (Azathioprine) و پردنیزون (Prednisone) داروهای رایجی هستند که ممکن است پزشک تجویز کند.
یکی دیگر از درمان‌های سرکوب کننده سیستم ایمنی، پلاسمافرزیس (Plasmapheresis) است. در طی این روش، بخشی از خون از بدن خارج می شود، سپس سلول‌های ایمنی و آنتی بادی‌ها از خون پاک می‌شوند و در نهایت خون پاک شده به بدن بازگردانده می‌شود.
۶. درمان نوروپاتی با طب سوزنی
طب سوزنی یک روش کلاسیک چینی است که سوزن‌ها در نقاط بسیار دقیقی وارد بدن می شوند. اعتقاد بر این است که سوزن‌هایی که به‌طور دقیق قرار داده می‌شوند، می‌توانند سیستم عصبی را تحریک کنند و این کار به آزادسازی مواد شیمیایی (یا واکنش زنجیره‌ای از مواد شیمیایی و هورمون‌ها) می‌انجامد که منجر به کاهش درد می‌شوند.
طب سوزنی معمولاً عوارض جانبی دارای عوارض کم یا فاقد آن است. البته اگر نسبت به سوزن حس خوبی ندارید، برخی از پزشکان طب سوزنی می‌توانند به جای سوزن از تحریک الکتریکی یا طب فشاری استفاده کنند. توصیه می‌کنیم که حتماً قبل از هر اقدامی با پزشک خود مشورت کنید.
۷. درمان نوروپاتی در طب اسلامی
از جمله داروی جدید برای نوروپاتی در طب اسلامی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قطره مرزنجوش جامع
- شافیه با آب مرزنجوش
- قطره‌ی سداب سرکه
- داروی صفرابر
- مداومت بر میل کردن خورش گوشت گوسفند پخته شده با شیر گاو
۸. جراحی برای درمان نوروپاتی
برای برخی از موارد جدی‌تر نوروپاتی محیطی، جراحی ممکن است بهترین گزینه باشد. برخی از جراحی‌ها می‌توانند فشار را از روی عصب آسیب دیده کم کنند. جراحی ممکن است برای افرادی که دارای تومور، فتق دیسک در گردن یا پشت یا گیر افتادن عصب مانند سندرم تونل کارپ (Carpal tunnel syndrome) هستند، گزینه‌ی مناسبی باشد.