سندرم پای بیقرار (RLS) که به نام بی‌قراری پاها یا پاهای ناآرام و پرش غیر‌ارادی پا نیز شناخته می‌شود، باعث ایجاد احساس ناخوشایند و ناراحتی در پاها است که با تمایل و اجبار در تکان‌دادن و حرکت پاها به‌منظور رفع ناراحتی همراه می‌شود.
سندرم پای بیقرار جزو اختلالات خواب طبقه‌بندی می‌شود. زیرا مبتلایان در به خواب رفتن و داشتن استراحت کافی در شب با مشکل مواجه هستند. پرش پا در خواب جزو اختلالات حرکتی نیز شناخته می‌شود زیرا تکان دادن و حرکت معمولاً درد و ناراحتی را برطرف می‌کند. در سندرم پای بیقرار، بیمار تمایل دارد دائماً پاها را در حرکت نگه دارد و تکان دهد. در توصیف این بیماران می‌توان گفت که آنها حتی شب‌ها نیز در رختخواب در حال تکان‌خوردن و حرکت پاها هستند.
نشانه‌های مربوط به بی‌قراری پاها معمولاً عصرها دیده می‌شود و اغلب در هنگام خواب و هنگام استراحت، مانند نشستن یا درازکشیدن در رختخواب، تشدید می‌شوند.
این علائم در زمان نشستن طولانی بدون تحرک برای مثال موقع تماشای فیلم در سینما تشدید می‌شوند. تکان‌دادن و حرکت باعث تسکین درد و ناراحتی در سندرم پای بیقرار می‌شود اما با توقف حرکت، درد و ناراحتی دوباره بر‌می‌گردد.
RLS می‌تواند خستگی و خواب‌آلودگی روزانه را ایجاد کند و بر روی خلق‌وخو، تمرکز، عملکرد شغلی و تحصیلی تأثیر منفی بگذارد
درد و علائم سندرم پای بیقرار چگونه است؟
سندرم پای بیقرار در زنان و مردان دیده می‌شود ولی بیشتر زنان را گرفتار می‌کند. نوع بی‌قراری پا و احساس ناخوشایند در افراد مختلف، متفاوت است:
- احساس درد و داشتن نبض در پاها
- حس خارش یا کشیده شدن در پاها
- داشتن احساس مور،مور و گزگز در پاها
- داشتن علائم در بازوها و به‌ندرت در سر و سینه
- داشتن علائم در هر دو پا و گاهی فقط در یک سمت بدن
داشتن این علائم در هنگام خواب به شکل‌های متفاوتی بروز می‌کند. در این افراد علائم معمولاً نزدیک صبح کمتر می‌شود و بیمار می‌تواند نزدیک صبح راحت‌تر بخوابد. RLS می‌تواند باعث تأخیر در به خواب رفتن و اختلال در عملکرد روزانه شود. در موارد شدید علائم RLS، یش از دو بار در هفته رخ می‌دهد و منجر به وقفه‌های شدید خواب و اختلال در عملکرد روزانه می‌شود.
ازآنجایی‌که حرکت پاها علائم RLS را کم می‌کند، اغلب مبتلایان پاها را در حرکت می‌گذارند. از حرکات کف پا تا تکان کامل پا و از این پهلو به آن پهلو شدن در رختخواب همه برای کم‌کردن شدت درد انجام می‌شود.
همچنین شدت علائم در روزهای مختلف و در بین افراد متفاوت است. معمولاً علائم بیماری یک یا دو بار در هفته رخ می‌دهند. در مراحل اولیه ممکن است علائم برای یک هفته تا چند ماه دیده نشوند. البته به‌مرورزمان با بالارفتن سن علائم تشدید می‌شوند
علت بروز سندرم پای بیقرار چیست؟
علت بی‌قراری پاها در این سندروم در بسیاری از موارد ناشناخته است. بااین‌وجود مبتلایان در سنین کمتر از ۴۰ سال معمولاً زمینه‌ی ارثی و خانوادگی بیماری را دارند. دلیل بی‌قراری پا می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:
- ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند پارکینسون، ام‌اس، بیماری کلیوی؛ بیماری دیابت و نوروپاتی محیطی و کمبود آهن همگی باعث بروز سندرم پای بیقرار می‌شوند. رفع این علل یا کنترل این بیماری‌ها به کاهش شدت علائم سندرم پای بیقرار منجر می‌شود.
- مصرف برخی داروها از جمله داروهای ضد‌انعقادی، داروهای ضدویروسی، برخی از داروهای ضدافسردگی، داروهای سرماخوردگی و آلرژی که شامل آنتی‌هیستامین‌های آرام‌بخش هستند، ممکن است علائم را بدتر کنند.
- سندرم پای بیقرار در بارداری نیز گزارش شده است، بخصوص در سه ماه آخر بارداری، بانوان ممکن است RLS را تجربه کنند. علائم معمولاً تا یک ماه پس از زایمان از بین می‌روند.
- عوامل دیگر، از جمله مصرف الکل، سیگار کشیدن ، کافئین و محرومیت از خواب، ممکن است علائم بیماری را ایجاد کرده و یا بدتر کند. بهبود خواب یا ترک الکل در این موارد ممکن است علائم را تسکین دهد.
- واریس و نارسایی مزمن وریدی هم می‌تواند باعث بروز سندرم پاهای ناآرام شود. در بسیاری از موارد درمان واریس پا می‌تواند این علایم را برطرف کند یا از شدت آن بکاهد.
در موارد با علت ناشناخته یا موارد وراثتی چند گام ساده به کم‌شدن شدت علائم کمک می‌کند که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
سندرم پاهای بیقرار چگونه تشخیص داده می‌شود؟
هیچ آزمایشی برای تشخیص RLS وجود ندارد، ولی معمولاً پزشکان از 4 معیار اصلی برای تشخیص بیماری استفاده می‌کنند. این معیارها عبارت‌اند از:
۱- بیمار برای رهایی از درد و ناراحتی مجبور به تکان دادن پاهاست.
۲- نیاز به تکان‌دادن پا در زمان استراحت بیشتر می‌شود.
۳- وقتی‌که درد و حس ناخوشایند با حرکت‌دادن پاها برطرف شد، تمایل به تکان‌دادن پاها به طور موقت وجود ندارد تا دوباره درد ایجاد شود.
۴- عصر و شب علائم بیماری مثل درد و احساس ناخوشایند تشدید می‌شود.
این 4 مورد نشانه‌ای از وجود پاهای بیقرار است که در ادامه ممکن است بررسی نوار مغزی، ضربان قلب و تنفس در زمان خواب برای تشخیص دقیق‌تر انجام شود و بیمار از نظر ابتلا به بیماری‌هایی مثل انواع دیابت کمبود آهن و نارسایی کلیه مورد ارزیابی قرار گیرد.
آیا سندرم پای بیقرار خطرناک است؟
سندرم پای بیقرار در دسته بیماری‌های خطرناک نیست و در اغلب موارد نیاز به درمان فوری ندارد.
با این حال، ممکن است این سندرم تاثیر منفی بر کیفیت خواب و استراحت داشته و به راحتی بر روی کیفیت زندگی تاثیر بگذارد.
سندروم پای بیقرار در بارداری
معمولاً سندرم پای بیقرار ناشی از بارداری تا ۴ هفته پس از زایمان خودبه‌خود برطرف می‌شود. اگر علت بی‌قراری پا در بارداری به‌خاطر کم‌خونی یا فقر آهن است رفع کم‌خونی مشکل را برطرف می‌کند.
سندرم پای بیقرار چگونه درمان می‌شود؟
در افرادی که به‌صورت ارثی بی‌قراری پا دارند درمان قطعی وجود ندارد ولی با رعایت برخی توصیه‌ها می‌توان شدت علائم سندروم بی‌قراری را کاهش داد. پس در صورت ارثی بودن، سندرم پای بیقرار درمان قطعی ندارد.
طب سوزنی برای درمان سندرم پای بیقرار
طب سوزنی به‌عنوان وسیله‌ای برای درمان طب سنتی چینی، به طور گسترده‌ای برای درمان و کنترل سندرم پای بیقرار در کشورهای آسیایی مانند چین، ژاپن و کره مورداستفاده قرار گرفته است. در سال‌های اخیر تعداد بیشتری از مطالعات برای حمایت از اثربخشی طب سوزنی برای سندرم پای بیقرار منتشر شده است.
طب سوزنی بخشی از طب سنتی چینی است که یادگیری آن برای پزشکان غربی ممکن است چالش‌برانگیز باشد. محققان با روش‌های اصلاح‌شده طب سوزنی، تکنیک‌های آن را ساده می‌کنند؛ بنابراین در این روش انتخاب طب سوزنی و تزریقاتی که باید استفاده شود ساده است و امکان استفاده از آن توسط پزشکان ناآشنا با طب سوزنی کلاسیک میسر می‌شود.
در تحقیقی در سال 2018 پزشکی با روش‌های اصلاح‌شده طب سوزنی آزمایشی انجام داد و در نتیجه آزمایش‌ها مشخص شد تزریقاتی در نقاط مخصوص و مشخصی (GB41، BL60، ST36 و SP6) تسکین فوری علائم حسی و علائم حرکتی سندروم پاهای بیقرار را ایجاد می‌کند. تزریق می‌تواند یک درمان جایگزین امیدوار‌کننده و ایمن برای دارودرمانی در بیماران مبتلا به RLS باشد
بهترین دارو برای سندروم پای بیقرار
توجه داشته باشید مصرف این داروها بایستی با تجویز پزشک باشد و برای همه توصیه نمی‌شود.
- از داروهایی مثل گاباپنتین و پره‌گابالین در موارد شدید یا متوسط استفاده می‌شود.
- از داروهای دوپامینرژیک مانند پرامی‌پکسول برای کاهش علائم بیماری در موارد شدید یا متوسط استفاده می‌شود.
استفاده از این داروها می‌تواند به کنترل علائم و رفع مشکلات ناشی از این بیماری کمک کند. متأسفانه این بیماری اغلب با بالارفتن سن تشدید می‌شود و تناوب بروز مشکل و شدت آن روند روبه‌رشدی را در پیش می‌گیرد.
در برخی بیماران دوره‌هایی مثل روزها، هفته‌ها یا حتی ماه‌ها بدون علامت سپری می‌شود و دوباره علائم به سراغشان می‌آید. در موارد خفیف هم شاید اصلاً نیاز به درمان احساس نشود و مشکلات به وجود آمده کیفیت زندگی فرد را خیلی متأثر نکند. این افراد نیازی به مصرف دارو نخواهند داشت.
درمان‌های خانگی برای سندرم پای بیقرار
شما با چند روش ساده در خانه می‌توانید علائم سندروم پای بیقرار را بهبود بخشید. درمان‌های خانگی اگرچه به طور کامل علائم را از بین نمی‌برند اما می‌توانند به کاهش آنها کمک کنند. یافتن راه‌حل‌هایی که بیشترین کمک را به شما می‌کنند ممکن است نیاز به آزمایش‌وخطا داشته باشد.
- مصرف کافئین، الکل و تنباکو را کاهش داده یا قطع کنید.
- برای داشتن یک برنامه منظم خواب، با ساعت خواب و بیدار‌شدن مشخص در هر روز هفته تلاش کنید.
- هر روز ورزش کنید، مثلاً پیاده‌روی یا شنا
- شب‌ها عضلات پا را ماساژ و یا کشش دهید.
- قبل از خواب در وان گرم غوطه‌ور شوید.
- در صورت بروز علائم از بسته‌ی آب گرم یا کمپرس سرد استفاده کنید.
- یوگا یا مدیتیشن تمرین کنید.
- می‌توانید از جوراب سندروم پای بیقرار استفاده کنید. جوراب مخصوص افراد مبتلا به RLS به کف پا فشار وارد می‌کند و ممکن است به تسکین علائم شما کمک کند.
- هنگام برنامه‌ریزی برنامه‌هایی که نیاز به نشستن طولانی دارند، مانند مسافرت با ماشین یا هواپیما، سعی کنید آنها را برای اوایل روز تنظیم کنید.
- اگر دچار کمبود آهن یا سایر مواد مغذی هستید، از پزشک یا متخصص تغذیه خود بخواهید که رژیم شما را با مصرف این مواد بهبود بخشد. قبل از افزودن مکمل‌های غذایی با پزشک خود صحبت کنید. اگر کمبود مواد مغذی ندارید مصرف بی‌مورد برخی مکمل‌ها مضر است.
تغییر سبک زندگی برای پیشگیری و درمان سندروم پای بیقرار
اولین قدم در درمان خانگی سندروم پای بیقرار باید تشخیص این باشد که آیا چیزی باعث ایجاد آن شده است یا خیر و بعد باید سعی به اصلاح و حل آن علت کنیم. چون بسیاری از درمان‌های خانگی باعث تحول زندگی روزانه می‌شوند پیروی از این درمان‌ها ممکن است باعث تغییر سبک زندگی شما شود. شما باید تغییر عادت‌هایی مانند نوشیدن الکل یا استعمال دخانیات، برخی از داروها یا شرایط سلامتی و عوامل دیگر را باتوجه‌به تأثیر آنها بر علائم سندرم پای بیقرار در نظر بگیرید.
عادت‌هایی که سندرم پای بیقرار را تشدید می‌کنند
استفاده از کافئین، الکل و تنباکو می‌تواند علائم RLS را تشدید کند. محدود‌کردن استفاده از این مواد در طی روز می‌تواند به کاهش علائم RLS کمک کند.
داروهایی که علائم سندرم پای بیقرار را زیاد می‌کنند
برخی از داروها می‌توانند علائم RLS را ایجاد یا بدتر کنند. مثال‌ها شامل:
- آنتی‌هیستامین‌های قدیمی مانند دیفن‌هیدرامین (Benadryl)
- داروهای ضد تهوع مانند متوکلوپرامید (Reglan) یا پروکلرپرازین (Compro)
- داروهای ضد روان‌پریشی مانند هالوپریدول (Haldol) یا اولانزاپین (Zyprexa)
- لیتیوم (Lithobid)
- مهارکننده‌های انتخابی جذب مجدد سروتونین (SSRI) مانند فلوکستین (Prozac)، سرترالین (Zoloft) یا اسکیتالوپرام (Lexapro)
- داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای مانند آمی‌تریپتیلین (Elavil) یا آموکساپین (Asendin)
- ترامادول (Ultram)
- لووتیروکسین (Levoxyl)
شرایط سلامتی و بیماری‌هایی که باعث سندرم پای بیقرار می‌شوند
مشخص شده است که برخی شرایط پزشکی با سندرم پای بیقرار در ارتباط است. مرحله‌ی انتهایی بیماری کلیوی یا ESRD و آسیب عصبی ناشی از دیابت با RLS در ارتباط است. کم‌خونی فقر آهن نیز ارتباط شدیدی با RLS دارد.
شما باید با پزشک خود درمورد اینکه چگونه سابقه سلامتی شما ممکن است بر RLS شما تأثیر بگذارد صحبت کنید. به‌خصوص اگر به هر یک از این بیماری‌ها مبتلا باشید.
عوامل محرک دیگر
برخی افراد ادعا می‌کنند که خوردن مقدار زیادی قند یا پوشیدن لباس تنگ علائم RLS آنها را تشدید می‌کند. اگرچه تحقیقات زیادی برای تأیید این ارتباطات انجام نشده است، اما ممکن است بخواهید برای فهمیدن آنچه به نظر می‌رسد در علائم شما تأثیر می‌گذارد آزمایشی انجام دهید و این موارد را بررسی کنید.
مصرف چه ویتامینی برای سندروم پای بیقرار مفید است؟
مکمل‌های آهن و ویتامین
تصور می‌شود که کمبود آهن یکی از دلایل اصلی سندروم پای بیقرار است. چندین مطالعه نشان داده است که مکمل‌های آهن می‌توانند علائم RLS را کاهش دهند. یک آزمایش خون ساده سطح آهن خون و کمبود آهن را بررسی می‌کند، بنابراین اگر فکر می‌کنید این مسئله برای شما نیز صادق است، با پزشک خود صحبت کنید.
اگر مطمئن شدید که کمبود آهن دارید، پزشک ممکن است استفاده از مکمل‌های خوراکی آهن را که به‌راحتی در داروخانه محلی در دسترس هستند، به شما توصیه کند. در بعضی موارد ممکن است نیاز به تزریق وریدی آهن (IV) داشته باشید.
برای افرادی که تحت همودیالیز هستند، مکمل‌های ویتامین C و E ممکن است به تسکین علائم RLS کمک کنند.
ویتامین D
از بین دلایل سندروم پای بیقرار کمبود ویتامین D را باید جدی گرفت. تحقیقات زیادی اثر ویتامین D بر سندروم پای بیقرار را بررسی کرده‌اند. مطالعه‌ای در سال 2014 نشان داد که مکمل‌های ویتامین D علائم RLS را در افراد مبتلا کاهش می‌دهد. خطر ابتلا به سندروم پای بیقرار در افرادی که کمبود ویتامین D دارند در مقایسه با افرادی که ویتامین D کافی دارند، به طور قابل‌توجهی بیشتر است.