سرطان دهانه رحم در سلولهای پوشاننده بافت دهانه رحم (cervix) – قسمت پایینی رحم (uterus) شروع میشود. دهانه رحم، بدنه رحم (قسمت بالایی که جنین در آن رشد میکند) را به واژن (کانالی که نوزاد از طریق آن به دنیا میآید) متصل میکند. سرطان زمانی شروع میشود که سلولهای بدن شروع به رشد خارج از کنترل میکنند.
دهانه رحم از دو قسمت تشکیل شده و با دو نوع سلول مختلف پوشیده شده است.
- اندوسرویکس (endocervix) دهانه رحم است که به داخل رحم منتهی میشود. این بخش با سلولهای غدهای (glandular cells) پوشیده شده است.
- اگزوسرویکس (exocervix یا اکتوسرویکس) قسمت بیرونی دهانه رحم است که میتواند توسط پزشک در طی معاینه اسپکولوم (speculum) مشاهده شود. این بخش توسط سلولهای سنگفرشی (squamous) پوشیده شده است.
محل تلاقی این دو نوع سلول در دهانه رحم ناحیه تبدیل (transformation zone) نامیده میشود. با بالا رفتن سن و در صورت زایمان، مکان دقیق منطقه تبدیل تغییر میکند. اکثر سرطانهای دهانه رحم در سلولهای ناحیه تبدیل شروع میشوند.
پیش سرطانهای دهانه رحم (Pre-cancers of the cervix)
سلولهای ناحیه تبدیل به طور ناگهانی به سلولهای سرطانی تبدیل نمیشوند. در عوض ابتدا سلولهای طبیعی دهانه رحم به تدریج دچار تغییرات غیر طبیعی میشوند که در این حالت به آنها سلولهای پیش سرطانی میگویند. پزشکان از چندین اصطلاح برای توصیف این تغییرات پیش سرطانی استفاده میکنند. از جمله نئوپلازی داخل اپیتلیال دهانه رحم (CIN)، ضایعه داخل اپیتلیال سنگفرشی (SIL)، و دیسپلازی (dysplasia).
هنگامی که سلولهای پیش سرطانی در آزمایشگاه بررسی میشوند، بر اساس اینکه چه مقدار از بافت دهانه رحم غیر طبیعی به نظر میرسد، آنها را در مقیاس ۱ تا ۳ درجه بندی میکنند.
- در CIN1 (که دیسپلازی خفیف یا SIL درجه پایین نیز نامیده میشود)، بخش زیادی از بافت غیر طبیعی به نظر نمیرسد و به عنوان کم خطر ترین پیش سرطان دهانه رحم در نظر گرفته میشود.
- در CIN2 یا CIN3 (که دیسپلازی متوسط یا شدید یا SIL با درجه بالا نیز نامیده میشود) بافت بیشتری غیر طبیعی به نظر میرسد. SIL درجه بالا جدی ترین نوع پیش سرطان است.
اگرچه سرطان دهانه رحم از سلولهایی با تغییرات پیش سرطانی (pre-cancers) شروع میشود اما تنها برخی از زنان مبتلا به پیش سرطان دهانه رحم به سرطان مبتلا میشوند. در اکثر زنان، سلولهای پیش سرطانی بدون هیچ درمانی از بین میروند. اما در برخی از زنان، پیش سرطانها به سرطانهای واقعی (تهاجمی) تبدیل میشوند. درمان پیش سرطان دهانه رحم میتواند تقریباً از ابتلا به تمام سرطانهای دهانه رحم پیشگیری کند.
هدف غربالگری سرطان دهانه رحم این است که پیش سرطان یا سرطان را در زمانی که قابل درمان تر باشد، در مراحل اولیه پیدا کنیم. غربالگری منظم میتواند از ابتلا به سرطان دهانه رحم جلوگیری کرده و زندگی فرد را نجات دهد.
تستهای غربالگری سرطان دهانه رحم، تست HPV و تست پاپ (Pap) است. تغییرات پیش سرطانی را میتوان با تست پاپ تشخیص داد و برای جلوگیری از پیشرفت سرطان درمان کرد. تست HPV به دنبال وجود عفونت با انواع پرخطر HPV است که احتمال بیشتری برای ایجاد پیش سرطان و سرطان دهانه رحم دارند. عفونت HPV هیچ درمانی ندارد اما واکسینه شدن در برابر آن میتواند به پیشگیری از آن کمک کند.
انواع سرطان دهانه رحم
سرطانهای دهانه رحم و پیش سرطانهای دهانه رحم بر اساس نحوه شکل آنها در آزمایشگاه که با میکروسکوپ قابل دیدن است، طبقه بندی میشوند. انواع اصلی سرطان دهانه رحم عبارتند از: کارسینوم سلول سنگفرشی (squamous cell carcinoma) و آدنوکارسینوم (adenocarcinoma).
- اکثر (حداکثر ۹ مورد از ۱۰ مورد) سرطانهای دهانه رحم سرطان سلول سنگفرشی هستند. این سرطانها از سلولهای بیرونی سرویکس ایجاد میشوند. کارسینوم سلول سنگفرشی اغلب در ناحیه تبدیل (جایی که اگزوسرویکس به اندوسرویکس میپیوندد) شروع میشود.
- اکثر سرطانهای دیگر دهانه رحم، آدنوکارسینوم هستند. آدنوکارسینومها سرطانهایی هستند که از سلولهای غدهای ایجاد میشوند. آدنوکارسینوم دهانه رحم از سلولهای غدهای تولید کننده مخاط در اندوسرویکس منشا میگیرد.
- به ندرت سرطانهای دهانه رحم دارای ویژگیهای کارسینوم سلول سنگفرشی و آدنوکارسینوم به طور همزمان هستند. به این موارد کارسینوم آدنوسکواموس (adenosquamous carcinomas) یا کارسینوم مختلط (mixed carcinomas) میگویند.
اگرچه تقریباً همه سرطانهای دهانه رحم یا کارسینوم سلول سنگفرشی یا آدنوکارسینوم هستند، انواع دیگر سرطان نیز میتوانند در دهانه رحم ایجاد شوند. این انواع دیگر مانند ملانوم (melanoma)، سارکوم (sarcoma) و لنفوم (lymphoma) بیشتر در سایر قسمتهای بدن رخ میدهند.
آمار کلیدی مبتلایان به سرطان دهانه رحم
برآوردهای انجمن سرطان آمریکا برای سرطان دهانه رحم در ایالات متحده برای سال ۲۰۲۲ عبارتند از:
- حدود ۱۴۱۰۰ مورد جدید سرطان مهاجم دهانه رحم تشخیص داده خواهد شد.
- حدود ۴۲۸۰ زن بر اثر ابتلا سرطان دهانه رحم خواهند مرد.
پیش سرطانهای دهانه رحم بسیار بیشتر از سرطان مهاجم دهانه رحم تشخیص داده میشوند.
سرطان دهانه رحم زمانی یکی از شایع ترین علل مرگ ناشی از سرطان برای زنان آمریکایی بود. با افزایش استفاده از تست پاپ، میزان مرگ و میر ناشی از سرطان دهانه رحم به میزان قابل توجهی کاهش یافت. (این روش غربالگری میتواند تغییرات دهانه رحم را قبل از ایجاد سرطان پیدا کند. همچنین میتواند سرطان دهانه رحم را در مراحل اولیه پیدا کند – زمانی که کوچک است و درمان آن آسان تر است.)
در سالهای اخیر، تست HPV به عنوان یکی دیگر از تستهای غربالگری سرطان دهانه رحم تایید شده است زیرا تقریباً تمام سرطانهای دهانه رحم توسط HPV (ویروس پاپیلومای انسانی) ایجاد میشوند. تست HPV به دنبال یافتن عفونت ناشی از انواع پرخطر HPV است که احتمال بیشتری برای ایجاد پیش سرطان و سرطان دهانه رحم دارند. تست HPV را میتوان به تنهایی (تست HPV اولیه) و یا همزمان با تست پاپ (که به آن کو-تست (co-test) میگویند) استفاده کرد.
سرطان دهانه رحم اغلب در زنان بین ۳۵ تا ۴۴ سال تشخیص داده میشود که میانگین سنی در هنگام تشخیص ۵۰ سال است. این بیماری به ندرت در زنان کمتر از ۲۰ سال ایجاد میشود. بسیاری از زنان مسن تر متوجه این موضوع نمیشوند که خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم با افزایش سن هنوز هم وجود دارد. بیش از ۲۰ درصد موارد سرطان دهانه رحم در زنان بالای ۶۵ سال دیده میشود. با این حال، این سرطانها به ندرت در زنانی که قبل از ۶۵ سالگی آزمایشات منظم برای غربالگری سرطان دهانه رحم انجام داده اند، رخ میدهند.
علائم و نشانههای سرطان دهانه رحم
زنان مبتلا به سرطان زودرس دهانه رحم و پیش سرطان معمولاً هیچ علامتی ندارند. علائم اغلب تا زمانی که سرطان بزرگتر نشده و در بافت مجاور رشد کند، شروع نمیشود. هنگامی که این اتفاق میافتد، شایع ترین علائم فرد عبارتند از:
- خونریزی غیرطبیعی واژینال؛ مانند خونریزی بعد از رابطه جنسی واژینال، خونریزی بعد از یائسگی، خونریزی و لکه بینی بین دورههای عادت ماهیانه یا داشتن دورههای (قاعدگی) طولانی تر یا شدید تر از حد معمول. خونریزی پس از استفاده از دوش واژینال نیز ممکن است رخ دهد.
- ترشحات غیر معمول از واژن – ترشحات ممکن است حاوی مقداری خون باشد و ممکن است بین دورههای قاعدگی یا بعد از یائسگی ایجاد شود.
- درد هنگام رابطه جنسی
- درد در ناحیه لگن
علائم و نشانههایی که در بیماران مبتلا به مراحل پیشرفته تر دیده میشود میتواند شامل موارد زیر باشد:
- تورم پاها
- مشکل در ادرار کردن یا اجابت مزاج
- وجود خون در ادرار
این علائم و نشانهها میتوانند ناشی از شرایطی غیر از سرطان دهانه رحم نیز باشند. با این حال، اگر هر یک از این علائم را دارید، فورا به یک متخصص مراجعه کنید. نادیده گرفتن علائم ممکن است به سرطان اجازه دهد تا به مرحله پیشرفته تری رشد کرده و شانس شما را برای درمان موفقیت آمیز را کاهش دهد.
چه چیزی باعث ایجاد سرطان دهانه رحم میشود؟
در سالهای اخیر، پیشرفتهای زیادی در درک آنچه در سلولهای دهانه رحم هنگام ایجاد سرطان اتفاق میافتد، صورت گرفته است. علاوه بر این، چندین عامل خطرساز شناسایی شده است که احتمال ابتلای یک زن به سرطان دهانه رحم را افزایش میدهد.
رشد سلولهای طبیعی انسان بیشتر به اطلاعات موجود در DNA سلولها بستگی دارد. DNA ماده شیمیایی موجود در سلولهای ما است که ژنهای ما را میسازد که نحوه عملکرد سلولهای ما را کنترل میکند. ما شبیه والدین خود هستیم زیرا آنها منبع DNA ما هستند. اما DNA چیزی بیش از ظاهر ما را تحت تأثیر قرار میدهد.
برخی از ژنها زمان رشد، تقسیم و مرگ سلولها را کنترل میکنند:
- ژنهایی که به رشد، تقسیم و زنده ماندن سلولها کمک میکنند، انکوژن (oncogenes) نامیده میشوند.
- ژنهایی که به کنترل رشد سلولی کمک میکنند یا باعث مرگ سلولها در زمان مناسب میشوند، ژنهای سرکوب کننده تومور (tumor suppressor genes) نامیده میشوند.
سرطانها میتوانند ناشی از جهشهای DNA (نقص در ژنها) باشند که انکوژنها را فعال کرده یا ژنهای سرکوبکننده تومور را خاموش میکنند.
ویروسهای پاپیلومای انسانی (HPV) دارای دو پروتئین به نامهای E6 و E7 هستند که برخی از ژنهای سرکوبگر تومور مانند p53 و Rb را خاموش میکنند. این مسئله ممکن است به سلولهای پوشاننده دهانه رحم اجازه دهد تا بیش از حد رشد کرده و تغییراتی در ژنهای دیگرشان نیز ایجاد شود که در برخی موارد میتواند منجر به ابتلا به سرطان شود.
اما HPV تنها عامل سرطان دهانه رحم نیست. اکثر زنان مبتلا به HPV به سرطان دهانه رحم مبتلا نمیشوند و سایر عوامل خطرساز مانند سیگار کشیدن و عفونت HIV بر احتمال ابتلای زنان در معرض HPV به سرطان دهانه رحم تأثیر میگذارد.
مراحل سرطان دهانه رحم
پس از تشخیص سرطان دهانه رحم در فردی، پزشکان سعی میکنند بفهمند که آیا این سرطان گسترش یافته است یا خیر و اگر چنین است، این گسترش تا چه حد است. این فرآیند مرحله بندی (سطح بندی) نامیده میشود. مرحله سرطان میزان سرطان در بدن را توصیف میکند. تعیین این مرحله به تعیین اینکه سرطان چقدر جدی است و انتخاب بهترین روش درمان آن کمک میکند. مرحله سرطان یکی از مهم ترین عوامل در تصمیم گیری برای انتخاب روند درمان سرطان و تعیین موفقیت آمیز بودن این روند است.
برای تعیین مرحله سرطان پس از تشخیص سرطان دهانه رحم، پزشکان سعی میکنند به این سوالات پاسخ دهند:
- سرطان تا چه اندازه در دهانه رحم رشد کرده است؟
- آیا سرطان به ساختارهای مجاور رسیده است؟
- آیا سرطان به غدد لنفاوی مجاور یا اندامهای دور گسترش یافته است؟
اطلاعات حاصل از معاینات و آزمایشها برای تعیین اندازه تومور، میزان نفوذ تومور به بافتهای داخل و اطراف دهانه رحم و گسترش آن به مکانهای دور (متاستاز) استفاده میشود.
سیستم مرحله بندی FIGO (فدراسیون بین المللی زنان و زایمان) اغلب برای سرطانهای اندامهای تناسلی زنانه از جمله سرطان دهانه رحم استفاده میشود. برای سرطان دهانه رحم مرحله بالینی مورد استفاده قرار میگیرد. اساس مراحل بالینی نتایج معاینه فیزیکی پزشک، بیوپسی (نمونه برداری)، آزمایشهای تصویر برداری و چند آزمایش دیگر که در برخی موارد انجام میشود مانند سیستوسکوپی (cystoscopy) و پروکتوسکوپی (proctoscopy) است. این مرحله بر اساس آنچه در طول جراحی یافت میشود، نمیباشد. اگر جراحی انجام شود، میتوان مرحله پاتولوژیک را از یافتههای جراحی تعیین کرد اما این کار مرحله بالینی شما را تغییر نمیدهد. برنامه درمانی اتخاذ شده برای شما بر اساس مرحله بالینی انتخاب میشود.
مرحله سرطان دهانه رحم از مراحل I (۱) تا IV (۴) متغیر است.
به عنوان یک قاعده، هرچه مقدار این عدد کمتر باشد، سرطان کمتر گسترش یافته است. عدد بالاتر، مانند مرحله IV، به معنای سرطان پیشرفته تر است.
و در یک مرحله، حرف قبلی به معنای مرحله پایین تر است. سرطانهایی که مراحل مشابهی دارند، وضعیت مشابهی دارند و اغلب به روش مشابهی نیز درمان میشوند.
مرحله بندی سرطان دهانه رحم میتواند پیچیده باشد. اگر در مورد مرحله خود سؤالی دارید، لطفاً از پزشک خود بخواهید که آن را به گونهای که شما درک میکنید برایتان توضیح دهد.
عوامل خطرساز برای سرطان دهانه رحم
عامل خطرساز هر چیزی است که شانس ابتلا به بیماری مانند سرطان را افزایش دهد. سرطانهای مختلف عوامل خطرساز متفاوتی دارند. به عنوان مثال، قرار گرفتن پوست در معرض نور شدید خورشید یک عامل خطرساز زمینهای برای سرطان پوست است. سیگار کشیدن یک عامل خطرساز برای بسیاری از سرطانها است. اما داشتن یک عامل یا حتی چندین عامل به این معنی نیست که شما حتماً به این بیماری مبتلا خواهید شد.
چندین عامل خطرساز میتوانند شانس ابتلا به سرطان دهانه رحم را افزایش دهند. به ندرت زنان بدون هیچ یک از این عوامل خطرساز به سرطان دهانه رحم مبتلا میشوند. اگرچه این عوامل میتوانند شانس ابتلا به سرطان دهانه رحم را افزایش دهند اما بسیاری از زنان حتی با وجود این خطرات به این بیماری مبتلا نمیشوند.
وقتی به عوامل خطرساز فکر میکنید، به جای آنهایی که نمیتوانید تغییرشان دهید (مانند سن و سابقه خانوادگی) روی عواملی که میتوانید تغییر دهید یا از آنها اجتناب کنید (مانند سیگار کشیدن یا عفونت ویروس پاپیلومای انسانی) تمرکز کنید. با این حال، دانستن اطلاعات حتی در مورد عوامل خطری که نمیتوان آنها را تغییر داد هنوز مهم است زیرا برای زنانی که این عوامل را دارند انجام آزمایشهای غربالگری منظم برای یافتن زود هنگام سرطان دهانه رحم مهم تر است.
عوامل خطرسازی که احتمالاً میتوانید آنها را تغییر دهید
عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
عفونت توسط ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) مهم ترین عامل خطرساز برای ابتلا به سرطان دهانه رحم است. HPV گروهی از ویروسها است که با بیش از ۱۵۰ ویروس مرتبط است. برخی از آنها باعث ایجاد نوعی توده به نام پاپیلوم (papillomas) میشوند که بیشتر به عنوان زگیل (warts) شناخته شده است.
- HPV میتواند سلولهای سطح پوست و سلولهای پوشاننده اندامهای تناسلی، مقعد، دهان و گلو را آلوده کند اما توانایی آلوده کردن خون یا اندامهای داخلی مانند قلب یا ریهها را ندارد.
- HPV میتواند در طی تماس پوست به پوست از فردی به فرد دیگر سرایت کند. یکی از راههای انتشار HPV از طریق فعالیتهای جنسی از جمله رابطه جنسی واژینال، مقعدی و حتی دهانی است.
- انواع مختلف HPV باعث ایجاد زگیل در قسمتهای مختلف بدن میشوند. برخی از آنها باعث ایجاد زگیلهای رایج در دستها و پاها شده و برخی دیگر تمایل به ایجاد زگیل روی لبها یا زبان دارند.
انواع خاصی از HPV ممکن است باعث ایجاد زگیل در اطراف یا روی اندام تناسلی زن و مرد و در ناحیه مقعد شوند. این ویروسها انواع کم خطر HPV نامیده میشوند زیرا به ندرت با سرطان مرتبط هستند.
انواع دیگر HPV انواع پرخطر نامیده میشوند زیرا به شدت با ابتلا به سرطانهایی از جمله سرطان دهانه رحم، فرج (vulva) و واژن در زنان، سرطان آلت تناسلی در مردان و سرطان مقعد، دهان و گلو هم در مردان و هم زنان مرتبط هستند.
عفونت با HPV شایع است و در بیشتر افراد بدن میتواند به تنهایی خود را از عفونت را پاک کند. اما گاهی اوقات عفونت از بین نمیرود و مزمن میشود. عفونت مزمن، به ویژه زمانی که توسط برخی از انواع پرخطر HPV ایجاد شود، در نهایت میتواند باعث ایجاد برخی سرطانها مانند سرطان دهانه رحم گردد.
اگرچه در حال حاضر هیچ درمانی برای عفونت HPV وجود ندارد اما راههایی برای درمان زگیلها و رشد غیر طبیعی سلولهای ناشی از HPV وجود دارد. همچنین، واکسنهای HPV برای کمک به جلوگیری از عفونت توسط انواع خاصی از HPV و برخی از سرطانهای مرتبط با انواع آن در دسترس هستند.
سابقه جنسی
چندین عامل مرتبط با سابقه جنسی شما میتواند خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را افزایش دهد. این خطر به احتمال زیاد با افزایش شانس قرار گرفتن در معرض HPV تحت تاثیر قرار میگیرد.
- داشتن فعالیت جنسی در سنین پایین (به ویژه در سنین کمتر از ۱۸ سال)
- داشتن شرکای جنسی زیاد
- داشتن یک شریک جنسی پرخطر (کسی که عفونت HPV داشته یا خود شرکای جنسی زیادی دارد)
سیگار کشیدن
وقتی فردی سیگار میکشد، او و اطرافیانش در معرض بسیاری از مواد شیمیایی سرطان زا قرار میگیرند که بر اندامهای دیگری غیر از ریهها تأثیر میگذارند. این مواد مضر از طریق ریهها جذب شده و همراه جریان خون در سراسر بدن حمل میشوند.
احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم در زنانی که سیگار میکشند، دو برابر بیشتر از کسانی است که سیگار نمیکشند. محصولات جانبی تنباکو در مخاط دهانه رحم زنان سیگاری یافت شده است. محققان بر این باورند که این مواد به DNA سلولهای دهانه رحم آسیب میرسانند و ممکن است در ایجاد سرطان دهانه رحم نقش داشته باشند. سیگار کشیدن همچنین باعث میشود سیستم ایمنی بدن در مبارزه با عفونتهای HPV موثر نباشد.
داشتن سیستم ایمنی ضعیف
ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) – ویروسی که باعث ایدز میشود – سیستم ایمنی بدن را ضعیف میکند و افراد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونتهای HPV قرار میدهد.
سیستم ایمنی در از بین بردن سلولهای سرطانی و کند کردن رشد و گسترش آنها مهم است. در زنان مبتلا به HIV، یک پیش سرطان دهانه رحم ممکن است سریع تر از حالت عادی به یک سرطان مهاجم تبدیل شود.
گروه دیگری از زنانی که در معرض خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم قرار دارند، کسانی هستند که برای سرکوب پاسخ ایمنی خود دارو مصرف میکنند، مانند کسانی که تحت درمان برای یک بیماری خود ایمنی هستند (که در آن سیستم ایمنی بافتهای خود بدن را بیگانه شناسایی کرده و به آنها حمله میکند زیرا این بافتها را همانند یک میکروب میبیند.) یا کسانی که پیوند عضو داشتهاند.
عفونت کلامیدیا (Chlamydia infection)
کلامیدیا نوعی باکتری نسبتاً رایج است که میتواند سیستم تولید مثل را آلوده کند. این ویروس از طریق تماس جنسی منتقل میشود. زنانی که به کلامیدیا آلوده هستند اغلب هیچ علامتی ندارند و ممکن است اصلاً ندانند که آلوده هستند مگر اینکه در معاینات لگنی مورد آزمایش قرار گیرند. عفونت کلامیدیا میتواند باعث التهاب لگن شده و منجر به ناباروری شود.
در برخی از مطالعات، خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را در زنانی که آزمایش خون و مخاط دهانه رحم آنها شواهدی را از وجود عفونت کلامیدیا در گذشته یا حال نشان داده است، تایید شده است. برخی مطالعات نشان میدهند که باکتری کلامیدیا ممکن است به رشد و ادامه حیات HPV در دهانه رحم کمک کند که این امر ممکن است خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را افزایش دهد.
استفاده طولانی مدت از قرصهای ضد بارداری خوراکی (birth control pills)
شواهدی وجود دارد که نشان میدهد مصرف طولانی مدت قرصهای ضد بارداری (OCs) خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را افزایش میدهد. تحقیقات نشان میدهند که خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم با افزایش مدت زمان مصرف این قرصها در زنان، افزایش مییابد اما پس از قطع OCها، این خطر دوباره کاهش یافته و سالها پس از قطع مصرف به حالت عادی باز میگردد.
یک زن و پزشک وی باید در مورد اینکه میزان مزایای استفاده از OCها بر خطرات احتمالی آن چقدر بیشتر است، بحث و گفت و گو کنند.
داشتن حاملگی چند قلویی کامل
در زنانی که 3 بار یا بیشتر حاملگی کامل داشتهاند، خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم افزایش مییابد. تصور میشود که این مسئله احتمالاً به دلیل افزایش خطر قرار گرفتن وی در معرض عفونت HPV با فعالیت جنسی باشد. همچنین، مطالعات به تغییرات هورمونی در دوران بارداری اشاره کرده اند که احتمالاً زنان را مستعد ابتلا به عفونت HPV یا رشد سرطان میکنند. تصور دیگر این است که زنان باردار ممکن است سیستم ایمنی ضعیف تری داشته باشند که به عفونت HPV و سرطان اجازه رشد میدهد.
سن پایین در اولین بارداری کامل
زنانی که در زمان اولین بارداری کامل خود کمتر از ۲۰ سال سن داشتند، نسبت به زنانی که تا ۲۵ سالگی یا بیشتر منتظر باردار شدن بودند، در اواخر عمرشان بیشتر در معرض ابتلا به سرطان دهانه رحم هستند.
وضعیت اقتصادی
بسیاری از زنان کم درآمد به راحتی به خدمات بهداشتی کافی از جمله غربالگری سرطان دهانه رحم با تست پاپ و تست HPV دسترسی ندارند. این بدان معنی است که آنها ممکن است برای پیش سرطان دهانه رحم غربالگری یا درمان نشوند.
رژیم غذایی کم میوه و سبزیجات
زنانی که رژیم غذایی آنها میوه و سبزیجات کافی ندارد ممکن است در معرض خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم باشند.
عوامل خطرسازی که قابل تغییر نیستند
دی اتیل استیل بسترول (DES)
DES یک داروی هورمونی است که بین سالهای 1938 تا 1971 برای جلوگیری از سقط جنین به برخی از زنان داده شد. زنانی که مادران آنها از DES استفاده کرده اند (در زمان بارداری) بیشتر از حد معمول به آدنوکارسینوم سلول شفاف واژن (clear-cell adenocarcinoma of the vagina) یا دهانه رحم مبتلا میشوند. این نوع سرطان در زنانی که در معرض DES قرار نگرفته اند، بسیار نادر است. در حدود 1 مورد آدنوکارسینوم سلول شفاف واژن یا دهانه رحم در هر 1000 زن وجود دارد که مادران آنها در دوران بارداری DES مصرف کرده اند. این بدان معنی است که حدود 99.9٪ از “دختران DES” به این سرطانها مبتلا نمیشوند.
آدنوکارسینوم سلول شفاف مرتبط با DES در واژن شایع تر از دهانه رحم است. به نظر میرسد این خطر در زنانی که مادرانشان این دارو را در 16 هفته اول بارداری خود مصرف کرده اند، بیشتر باشد. میانگین سنی زنانی که مبتلا به آدنوکارسینوم سلول شفاف مرتبط با DES تشخیص داده شده اند، 19 سال است.
از آن جایی که استفاده از DES در دوران بارداری توسط FDA در سال 1971 متوقف شد، حتی کوچک ترین دختران DES بیش از 40 سال سن دارند و سن وجود بالا ترین خطر ابتلا را رد کردهاند. با این حال، در این زنان هیچ زمانی وجود ندارد که بتوان گفت خطر ابتلا به سرطان مرتبط با DES به صفر رسیده است. پزشکان دقیقا نمیدانند این زنان تا چه زمانی در معرض خطر خواهند بود.
دختران DES همچنین ممکن است در معرض افزایش خطر ابتلا به سرطان سلول سنگفرشی و پیش سرطان دهانه رحم مرتبط با HPV نیز باشند.
داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان دهانه رحم
سرطان دهانه رحم ممکن است در برخی خانوادهها ایجاد شود. اگر مادر یا خواهر شما سرطان دهانه رحم داشته باشند، احتمال ابتلای شما به این بیماری بیشتر از زمانی است که هیچ یک از اعضای خانواده شما این بیماری را نداشته باشند.
برخی از محققان گمان میکنند که برخی از موارد نادر از این تمایل خانوادگی ناشی از یک بیماری ارثی است که باعث میشود برخی از زنان نسبت به سایرین کمتر قادر به مبارزه با عفونت HPV باشند. در موارد دیگر، احتمال بیشتری وجود دارد که زنان در همان خانواده با یک بیمار که قبلاً تشخیص داده شده است، یک یا چند مورد از عوامل خطرساز غیر ژنتیکی دیگر که قبلاً در این بخش توضیح داده شده است را نیز داشته باشند.
عواملی که ممکن است خطر ابتلای شما را کاهش دهد
استفاده از دستگاه داخل رحمی (IUD)
برخی تحقیقات نشان میدهند که زنانی که تا به حال از دستگاه داخل رحمی (IUD) استفاده کردهاند، کمتر در معرض خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم قرار دارند. تأثیر استفاده از این دستگاه بر احتمال ابتلا به سرطان حتی در زنانی که کمتر از یک سال IUD داشتند نیز مشاهده شد و اثر محافظتی پس از برداشتن IUD باقی ماند.
آی یو دی خطراتی دارد. زنی که علاقه مند به استفاده از IUD است ابتدا باید در مورد خطرات و مزایای احتمالی این وسیله با پزشک خود صحبت کند. همچنین، زنی که چندین شریک جنسی دارد باید از کاندوم استفاده کند تا خطر ابتلا به بیماریهای مقاربتی را کاهش دهد؛ صرف نظر از این که از چه نوع دیگری از وسایل پیشگیری از بارداری استفاده میکند.
آیا میتوان از ابتلا به سرطان دهانه رحم پیشگیری کرد؟
دو تا از مهم ترین کارهایی که میتوانید برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم انجام دهید، دریافت واکسن HPV در صورت واجد شرایط بودن و آزمایش منظم طبق دستور العملهای انجمن سرطان آمریکا (ACS) است.
شایع ترین شکل سرطان دهانه رحم با تغییرات پیش سرطانی شروع میشود و راههایی برای جلوگیری از پیشرفت آن وجود دارد. راه اول یافتن و درمان سلولهای پیش سرطانی قبل از تبدیل شدن به سرطانهای مهاجم است و راه دوم پیشگیری از ابتلا به وضعیتهای پیش سرطانی است.
یافتن پیش سرطانهای دهانه رحم
یک راه اثبات شده برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم انجام آزمایشات غربالگری است. غربالگری انجام آزمایشهایی برای یافتن شرایطی است که ممکن است منجر به سرطان شود و میتواند پیش سرطانها را قبل از تبدیل شدن به سرطان مهاجم پیدا کند. تست پاپ اسمیر (Pap smear) و تست ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) تستهای خاصی هستند که در غربالگری سرطان دهانه رحم مورد استفاده قرار میگیرند.
این آزمایشات به همین ترتیب انجام میشوند. یک متخصص از ابزار خاصی برای خراش دادن آرام دهانه رحم استفاده میکند تا سلولها را برای آزمایش خارج کند. اگر یک پیش سرطان پیدا شود، میتوان آن را درمان کرده و از تبدیل آن به سرطان دهانه رحم جلوگیری نمود.
تست HPV به دنبال عفونت با انواع پر خطر HPV است که احتمال بیشتری برای ایجاد پیش سرطان و سرطان دهانه رحم دارند. تستهای HPV خاصی وجود دارند که به عنوان آزمایش اولیه HPV تأیید شده و برخی دیگر نیز به عنوان بخشی از یک آزمایش مشترک به تأیید رسیده اند. نوع تستی که اغلب دریافت میکنید بستگی به این دارد که کدام آزمایش در محل زندگی شما موجود است.
تست پاپ یا اسمیر روشی است که برای جمع آوری سلولها از دهانه رحم مورد استفاده قرار میگیرد تا بتوان آنها را از نزدیک در آزمایشگاه برای یافتن سرطان و پیش سرطان بررسی کرد. مهم است بدانید که بیشتر سرطانهای تهاجمی دهانه رحم در زنانی دیده میشود که به طور منظم آزمایش پاپ انجام نداده اند. تست پاپ را میتوان در طول معاینه لگن انجام داد اما همه معاینات لگن شامل تست پاپ اسمیر نیستند.
نتیجه آزمایش HPV به همراه نتایج آزمایشات گذشته شما، خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را تعیین میکند. اگر نتیجه آزمایش مثبت باشد، این مسئله میتواند به معنای معاینات بعدی بیشتر، آزمایشهای بیشتر برای جستجوی پیش سرطان یا سرطان و گاهی اوقات روشی برای درمان هر گونه پیش سرطانی باشد که ممکن است پیدا شود.
بهتر است با پزشک خود در مورد نتایج آزمایش غربالگری با جزئیات بیشتری صحبت کنید تا خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم و مراحل بعدی را به طور کامل متوجه شوید.
کارهایی که باید برای پیشگیری از پیش سرطانیها و سرطانها انجام دهید
بر اساس سن، سلامت کلی و خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم، کارهایی وجود دارد که میتوان با انجام آنها از ابتلا به پیش سرطانیها و شرایطی که منجر به ابتلا به پیش سرطان میشود، جلوگیری کرد.
واکسن HPV دریافت کنید
واکسنهایی در دسترس هستند که میتوانند به محافظت از کودکان و بزرگسالان در برابر برخی عفونتهای HPV کمک کنند. این واکسنها شما را در برابر عفونت با انواعی از HPV که بیشتر با سرطان مرتبط هستند و همچنین برخی از انواعی که میتوانند باعث زگیل مقعدی و تناسلی شوند، محافظت میکنند.
این واکسنها فقط برای جلوگیری از عفونت HPV کار میکنند – آنها عفونتی را که از قبل وجود دارد، درمان نمیکنند. به همین دلیل است که واکسنهای HPV باید قبل از قرار گرفتن در معرض HPV (مثلاً از طریق فعالیت جنسی) برای بروز مؤثر ترین کارکردشان، تزریق شوند.
این واکسنها به پیشگیری از پیش سرطان و سرطان دهانه رحم کمک میکنند. برخی از واکسنهای HPV نیز برای کمک به پیشگیری از انواع دیگر سرطانها و زگیلهای مقعدی و تناسلی تایید شده اند.
واکسنها نیاز به یک سری تزریق (shots) دارند. عوارض جانبی معمولاً خفیف هستند. شایع ترین آنها قرمزی کوتاه مدت، تورم و درد در محل تزریق است. به ندرت، یک فرد جوان ممکن است مدت کوتاهی پس از تزریق غش کند.
ACS توصیه میکند:
- واکسیناسیون HPV در کودکان ۹ تا ۱۲ ساله انجام شود.
- کودکان و بزرگسالان جوان ۱۳ تا ۲۶ ساله که واکسینه نشده اند یا تمام دوزهای خود را دریافت نکرده اند، باید در اسرع وقت واکسن خود را دریافت کنند.
- ACS، واکسیناسیون HPV را برای افراد بالای ۲۶ سال توصیه نمیکند.
دانستن این نکته مهم است که هیچ واکسنی محافظت کاملی را در برابر تمام انواع سرطانزای HPV ایجاد نمیکند بنابراین غربالگری معمول سرطان دهانه رحم همچنان مورد نیاز است.
قرار گرفتن در معرض HPV را محدود کنید
HPV در طی تماس پوست به پوست با ناحیه آلوده بدن از فردی به فرد دیگر منتقل میشود. اگرچه HPV میتواند در طول تماس پوست به پوست – از جمله رابطه جنسی واژینال، مقعدی و دهانی – منتقل شود اما لازم نیست که برای گسترش عفونت رابطه جنسی اتفاق بیفتد.
تنها چیزی که لازم است تماس پوست به پوست با ناحیهای از بدن آلوده به HPV است. این بدان معناست که ویروس بدون رابطه جنسی قابل انتقال است. حتی ممکن است عفونت دستگاه تناسلی از طریق تماس دست به دستگاه تناسلی سرایت کند.
همچنین، به نظر میرسد عفونت HPV میتواند از یک قسمت بدن به قسمت دیگر سرایت کند. این بدان معنی است که عفونت ممکن است از دهانه رحم شروع شود و سپس به واژن و فرج گسترش یابد.
قرار نگرفتن در معرض HPV میتواند بسیار سخت باشد. ممکن است با اجازه ندادن به دیگران برای تماس با ناحیه مقعد یا تناسلی شما از عفونت HPV جلوگیری کرد اما حتی در این صورت هم ممکن است راههای دیگری برای آلوده شدن وجود داشته باشد که هنوز مشخص نیستند.
محدود کردن تعداد شرکای جنسی و اجتناب از رابطه جنسی با افرادی که شرکای جنسی زیادی داشتهاند ممکن است خطر ابتلا به HPV را کاهش دهد. اما باز هم، HPV بسیار رایج است. بنابراین داشتن فعالیت جنسی حتی با یک فرد دیگر نیز میتواند شما را در معرض خطر ابتلا قرار دهد. به یاد داشته باشید که فردی ممکن است سالها به HPV مبتلا بوده باشد و هنوز هیچ علامتی در وی ظاهر نشده باشد. بنابراین ممکن است فردی ویروس را داشته باشد و بدون اینکه بداند بتواند آن را منتقل کند.
از کاندوم استفاده کنید
کاندومها (“rubbers “) تا حدودی از HPV محافظت میکنند اما به طور کامل از عفونت جلوگیری نمیکنند. یکی از دلایلی که کاندومها نمیتوانند به طور کامل محافظت کنند این است که همه مناطق احتمالی آلوده به HPV از بدن مانند پوست ناحیه تناسلی یا مقعد را پوشش نمیدهند. با این حال، کاندومها محافظت در برابر HPV را فراهم میکنند و همچنین به محافظت در برابر HIV و برخی دیگر از عفونتهای مقاربتی نیز کمک میکنند.
سیگار نکشید
سیگار نکشیدن راه مهم دیگری برای کاهش خطر ابتلا به پیش سرطان دهانه رحم و سرطان است.
تشخیص
غربالگری
آزمایشهای غربالگری میتواند به تشخیص سرطان دهانه رحم و سلولهای پیش سرطانی که ممکن است روزی به سرطان دهانه رحم تبدیل شوند، کمک کند. اکثر دستور العملها پیشنهاد میکنند که غربالگری سرطان دهانه رحم و تغییرات پیش سرطانی را در سن ۲۱ سالگی آغاز کنید.
تستهای غربالگری عبارتند از:
- تست پاپ اسمیر (Pap): در طی آزمایش پاپ، پزشک سلولهای دهانه رحم را میخراشد و سپس این سلولها در آزمایشگاه از نظر وجود ناهنجاریها بررسی میشوند.
تست پاپ میتواند سلولهای غیر طبیعی دهانه رحم، از جمله سلولهای سرطانی و سلولهایی که تغییراتی را نشان میدهند که خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را افزایش میدهند، شناسایی کند.
- آزمایش DNA HPV: آزمایش DNA HPV شامل آزمایش سلولهای جمعآوریشده از دهانه رحم برای عفونت با هر یک از انواع HPV است که به احتمال زیاد منجر به سرطان دهانه رحم میشوند.
گزینههای غربالگری سرطان دهانه رحم خود را با پزشکتان در میان بگذارید.
تشخیص
اگر به ابتلا به سرطان دهانه رحم مشکوک باشید، پزشک شما احتمالاً با معاینه کامل دهانه رحم شروع میکند. برای بررسی سلولهای غیرطبیعی از ابزار بزرگ نمایی ویژه (colposcope ، کولپوسکوپ) استفاده میشود.
در طول معاینه کولپوسکوپی، پزشک احتمالاً نمونهای از سلولهای دهانه رحم (بیوپسی) را برای انجام آزمایشهای آزمایشگاهی میگیرد. برای تهیه بافت، پزشک ممکن است از موارد زیر استفاده کند:
- بیوپسی پانچ (Punch biopsy) که شامل استفاده از یک ابزار تیز برای برداشتن نمونههای کوچک از بافت دهانه رحم است.
- کورتاژ اندوسرویکال (Endocervical curettage) که از یک ابزار کوچک قاشقی شکل (curet ، کورت) یا یک برس نازک برای تراشیدن نمونه بافتی از دهانه رحم استفاده میکند.
اگر بیوپسی پانچ یا کورتاژ آندوسرویکال نگران کننده باشد، پزشک ممکن است یکی از آزمایشات زیر را انجام دهد:
- حلقه سیم برق (Electrical wire loop) که از یک سیم برق نازک و کم ولتاژ برای به دست آوردن نمونه بافت کوچک استفاده میکند. معمولاً این کار با بی حسی موضعی در مطب انجام میشود.
- بیوپسی مخروطی (Cone biopsy، کونیزاسیون) روشی است که به پزشک شما اجازه میدهد تا لایههای عمیق تری از سلولهای دهانه رحم را برای آزمایشهای آزمایشگاهی بدست آورد. بیوپسی مخروطی ممکن است در بیمارستان تحت بیهوشی عمومی انجام شود.
تعیین مرحله سرطان
اگر پزشک تشخیص دهد که سرطان دهانه رحم دارید، آزمایشات بیشتری برای تعیین میزان (مرحله) سرطان در انتظارتان خواهد بود. مرحله سرطان شما یک عامل کلیدی برای تصمیم گیری در مورد روند درمان شما است.
آزمونهای تعیین مرحله سرطان شامل:
- تستهای تصویر برداری: آزمایشهایی مانند اشعه ایکس، سی تی، ام آرای و توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) به پزشک کمک میکند تا تشخیص دهد که آیا سرطان شما به خارج از دهانه رحم گسترش یافته است یا خیر.
- معاینه بصری مثانه و رکتوم (rectum) شما: پزشک شما ممکن است برای دیدن داخل مثانه و رکتوم از دوربینهای مخصوص استفاده کند.
روند درمان
درمان سرطان دهانه رحم به عوامل مختلفی مانند مرحله سرطان، سایر وضعیتهای سلامتی که ممکن است داشته باشید و ترجیحات شما بستگی دارد. ممکن است از جراحی، پرتو درمانی، شیمی درمانی یا ترکیبی از این سه مورد استفاده شود.
عمل جراحي
سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه معمولاً با جراحی درمان میشود. اینکه کدام نوع جراحی برای شما بهتر است به اندازه سرطان، مرحله آن و اینکه آیا میخواهید در آینده باردار شوید یا خیر بستگی دارد.
گزینهها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- جراحی فقط برای از بین بردن سرطان: برای یک سرطان دهانه رحم بسیار کوچک، ممکن است بتوان سرطان را به طور کامل با بیوپسی مخروطی برداشت. این روش شامل بریدن یک قطعه مخروطی شکل از بافت دهانه رحم است اما بقیه دهانه رحم دست نخورده باقی میماند. این روش ممکن است این امکان را برای شما فراهم کند که در آینده باردار شوید.
- جراحی برای برداشتن دهانه رحم (trachelectomy، تراکلکتومی): سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه ممکن است با روش تراشکتومی رادیکال (radical trachelectomy) درمان شود که دهانه رحم و برخی از بافتهای اطراف آن را جدا میکند. رحم پس از این روش باقی میماند، بنابراین در صورت تمایل میتوانید باردار شوید.
- جراحی برای برداشتن دهانه رحم و رحم (hysterectomy، هیسترکتومی): اکثر سرطانهای دهانه رحم در مراحل اولیه با عمل هیسترکتومی رادیکال درمان میشوند که شامل برداشتن دهانه رحم، رحم، بخشی از واژن و غدد لنفاوی مجاور است. هیسترکتومی میتواند سرطان دهانه رحم را در مراحل اولیه درمان کرده و از عود آن جلوگیری کند. اما برداشتن رحم، باردار شدن را غیر ممکن میکند.
هیسترکتومی با حداقل تهاجم (Minimally invasive hysterectomy) که شامل ایجاد چندین برش کوچک در شکم به جای یک برش بزرگ است، ممکن است گزینهای برای درمان سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه باشد.
افرادی که تحت عمل جراحی کم تهاجمی قرار میگیرند، سریع تر بهبود یافته و زمان کمتری را در بیمارستان میگذرانند. اما برخی تحقیقات نشان داده اند که هیسترکتومی کم تهاجمی ممکن است کمتر از هیسترکتومی سنتی موثر باشد. اگر به فکر جراحی کم تهاجمی هستید، مزایا و خطرات این روش را با جراح خود در میان بگذارید.
رادیو تراپی (Radiation)
پرتو درمانی (رادیو تراپی) از پرتوهای انرژی پرقدرت مانند اشعه ایکس یا پروتون برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده میکند. پرتو درمانی اغلب با شیمی درمانی به عنوان درمان اولیه برای سرطانهای پیشرفته دهانه رحم ترکیب میشود. همچنین در صورت افزایش خطر بازگشت سرطان، پس از جراحی نیز میتوان از آن استفاده کرد.
پرتو درمانی میتواند به صورتهای زیر انجام شود:
- از خارج، با هدایت پرتو به ناحیه آسیب دیده بدن (پرتو درمانی خارجی)
- در داخل، با قرار دادن وسیلهای پر از مواد رادیواکتیو در داخل واژن، معمولاً فقط برای چند دقیقه (brachytherapy، براکی تراپی)
- هم از بیرون و هم درون
اگر هنوز یائسه نشده اید، پرتو درمانی ممکن است باعث یائسگی شود. اگر ممکن است بخواهید پس از پرتو درمانی باردار شوید، از پزشک خود در مورد راههای حفظ تخمک قبل از شروع درمان سوال کنید.
شیمی درمانی (Chemotherapy)
شیمی درمانی یک درمان دارویی است که از مواد شیمیایی برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده میکند. میتوان آن را از طریق ورید (سیاهرگ) تزریق کرده یا به شکل قرص مصرف کرد. گاهی اوقات از هر دو روش استفاده میشود.
برای سرطان پیشرفته دهانه رحم، دوزهای کم شیمی درمانی اغلب با پرتو درمانی ترکیب میشود زیرا شیمی درمانی ممکن است اثرات پرتو را افزایش دهد. ممکن است دوزهای بالاتر شیمی درمانی برای کمک به کنترل علائم سرطان بسیار پیشرفته توصیه شود.
درمان هدفمند (Targeted therapy)
درمانهای دارویی هدفمند بر نقاط ضعف خاص موجود در سلولهای سرطانی تمرکز دارند. با مسدود کردن این نقاط ضعف، درمانهای دارویی هدفمند میتوانند باعث مرگ سلولهای سرطانی شوند. درمان دارویی هدفمند معمولاً با شیمی درمانی ترکیب میشود. این روش ممکن است یک گزینه برای درمان سرطان پیشرفته دهانه رحم باشد.
ایمونوتراپی (Immunotherapy)
ایمونوتراپی یک درمان دارویی است که به سیستم ایمنی بدن شما برای مبارزه با سرطان کمک میکند. سیستم ایمنی بدن شما که با بیماری مبارزه میکند ممکن است به سرطان حمله نکند زیرا سلولهای سرطانی پروتئینهایی تولید میکنند که آنها را توسط سلولهای سیستم ایمنی غیر قابل تشخیص میکنند. ایمونوتراپی با تداخل در این فرآیند کار میکند. برای سرطان دهانه رحم، ایمونوتراپی ممکن است زمانی در نظر گرفته شود که سرطان پیشرفته باشد و سایر درمانها کارساز نباشند.