1- سردرد خوشه‌ای چیست؟
سردردهای خوشه‌ای حملات فوق‌العاده دردناکی هستند که از یک سمت سر شروع‌شده و اغلب در اطراف چشم نیز با فشار و درد شدید احساس می‌شوند. سردردهای خوشه‌ای گونه‌ای نادر از انواع به‌شمار می‌روند. هرکسی ممکن است درگیر این سردرد شود و محدودیت سنی ندارد. اما جالب است بدانید برخلاف میگرن که زنان را درگیر می‌کند، سردردهای خوشه‌ای بیشتر در مردان مشاهده می‌شود. اغلب افراد زمانی دچار سردردهای خوشه‌ای می‌شوند که در دهه ۳۰ و ۴۰ زندگی خود هستند. آمار ابتلای نوجوانان و کودکان به این سردرد بسیار پایین است.
علائم سردرد خوشه‌ای
یکی از دلایل خاص بودن سردرد خوشه‌ای این است که تقریباً هیچ علامتی ندارد و ناگهان متوجه می‌شوید که درگیر یک سردرد وحشتناک شدید. سردردهای خوشه‌ای بدون کمترین علامتی با سرعتی بالا ایجاد می‌شوند. درد حاصل از سردرد خوشه‌ای به این صورت است که شما درد را بیشتر به‌صورت احساس تیز تجربه می‌کنید، همراه آن احساس می‌کنید یک سمت سرتان در حال سوراخ شدن است و سوزش زیادی نیز دارد.
همچنین این سردرد ضمن درگیر کردن یک سمت سر در اطراف چشم، صورت و شقیقه نیز گسترش پیدا می‌کند. این سردرد تمایل زیادی دارد که پیشرفته کند و نقاط بیشتری از سر را درگیر خود کند. درد حاصل از این سردرد به حدی زیاد است که فرد مبتلا حسابی آشفته و بی‌قرار می‌شود. برای توصیف شدت درد این سردرد باید بگوییم که گاهی فرد مبتلا برای تسکین دادن درد و کاستن از شدت آن سرش را مرتباً تکان می‌دهد، راه می‌رود و در شرایط وخیم ممکن است. بیشتر افرادی که مبتلا به سردرد خوشه‌ای می‌شوند، یک یا چند علائم زیر را نیز تجربه می‌کنند:
- یک چشم قرمز می‌شود
- از یک چشم مرتباً اشک سرازیر می‌شود
- پلک می‌افتد
- یکی از مردمک‌ها کوچک‌تر می‌شود
- صورت عرق می‌کند
- سوراخ بینی مسدود شده و یا اینکه دچار آبریزش می‌شود
حمله سردرد خوشه‌ای بین ۱۵ دقیقه تا ۳ ساعت به طول می‌انجامد. احتمالاً فرد مبتلا در یک روز بین ۱ تا ۸ بار این احساس ناخوشایند را تجربه می‌کند.
چرا سردرد خوشه‌ای بروز می‌کند؟
هنوز هم با وجود مطالعات وسیع متخصصین نتوانستند به دلیل مشخصی برای بروز سردردهای خوشه‌ای دست پیدا کنند. اما محققین معتقدند که این سردردها از ناحیه‌ای در مغز به نام هیپوتالاموس نشأت می‌گیرند. مطالعات متخصصین نشان می‌دهد که بیش از هر گروهی، افرادی که سیگار می‌کشند در معرض ابتلا به سردردهای خوشه‌ای قرار دارند.
در برخی از مبتلایان به سردرد خوشه‌ای سابقه خانوادگی نیز مشاهده می‌شود. مطالعه بر روی این افراد نشان می‌دهد که در خانواده‌شان افراد دیگری نیز هستند، که مبتلا به سردرد خوشه‌ای می‌شوند. بنابراین سردرد خوشه‌ای می‌تواند یک پیوند ژنتیکی را نیز در بر بگیرد. البته همیشه سردرد خوشه‌ای به دو دلیل بالا بروز نمی‌کند. گاهی محرک‌ها سبب ایجاد این نوع سردرد آزاردهنده می‌شوند. ازجمله محرک‌های سردرد خوشه‌ای می‌توان به الکل، عطر، بنزین و رنگ اشاره نمود.
الگوی حملات سردرد خوشه‌ای
گاهی سردرد خوشه‌ای بین ۴ تا ۱۲ هفته به طول می‌انجامد، بنابراین می‌توان دریافت که فرد مبتلا چه فشار و درد غیرقابل وصفی را باید تحمل کند. بعضی اوقات نیز این سردرد پس از درمان تا یک دوره طولانی دیگر بروز نمی‌کند. گاهی این بهبودی بین چند ماه تا چند سال پایدار خواهد بود، اما احتمال اینکه روزی مجدداً شروع شود وجود دارد.
فرد مبتلا به سردرد خوشه‌ای معمولاً هرروز در یک ساعت مشخص از روز درگیر سردرد می‌شود. مثلاً فرد بعد از بیدار شدن و گذشت چند ساعت سردردهایش شروع می‌شود. این سردرد اغلب تا چند سال طول می‌کشد و حتی این احتمال نیز رد نمی‌شود که برخی از مبتلایان تا پایان عمر درگیر این مشکل باشند. شروع سردردهای خوشه‌ای گاهی می‌تواند فصلی باشد. به‌عنوان‌مثال فرد درگیر به سردرد خوشه‌ای با شروع فصل بهار سردردهایش شروع می‌شود و فرد مبتلای دیگر در پاییز درگیر این حالت ناخوشایند می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در مورد بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات توصیه می‌شود پس از احساس شدت یافتن عارضه به پزشک مراجعه کنید، اما درباره سردرد خوشه‌ای چنین توصیه‌ای نمی‌کنیم. همان بار اول که احساس کردید سردرد شما از نوع خوشه‌ای است، باید سریعاً به پزشک عمومی مراجعه کنید.
پزشک از شما درباره علائمی که دارید سؤال می‌پرسد و اگر لازم باشد دستور به انجام آزمایش می‌دهد. گاهی ممکن است پزشک انجام اسکن مغز را لازم بداند. با انجام اسکن مغز متخصص متوجه می‌شود که علائم شما دقیقاً مرتبط با سردرد خوشه‌ای است و یا اینکه شما مبتلا به بیماری دیگری شده‌اید. اگر پزشک عمومی متوجه شود که سردرد شما از نوع خوشه‌ای است، شما را به یک متخصص مغز و اعصاب ارجاع می‌دهد. با مراجعه به متخصص مغز و اعصاب می‌توانید درمان این سردردهای آزاردهنده را شروع کنید و ضمناً تکنیک‌های جلوگیری از بروز مجدد آن را نیز بیاموزید.
درمان سردرد خوشه‌ای
سردردهای خوشه‌ای عامل تهدیدکننده زندگی نیستند، ولی می‌توانند سبب افزایش دردهای شدید شوند و کیفیت زندگی بیمار را کاهش دهند. گاهی این سردردها آن قدر شدید می‌شوند که فرد از انجام کارهای روزمره خود نیز بازمی‌ماند.
دقت کنید که شما نمی‌توانید از مسکن‌های بدون نسخه، همچون استامینوفن استفاده کنید، چون شدت این سردرد بسیار بالاست و چنین مسکن‌هایی نمی‌توانند درد آن را کاملاً برطرف کنند. با مراجعه به پزشک شما تحت درمان‌های تخصصی قرار می‌گیرید. به‌صورت کلی برای درمان سردردهای خوشه‌ای سه تکنیک درمانی زیر مطرح است:
- تزریق سوماتریپتان: این دارو را می‌توانید دو بار در روز تزریق کنید
- اسپری بینی سوپاتریپتان یا زولمیتریپتان: درصورتی‌که نمی‌توانید خودتان تزریق سوماتریپتان را انجام دهید، این داروها را استفاده کنید
- اکسیژن درمانی: با استفاده از دستگاه اکسیژن ساز، اکسیژن خالص را از طریق ماسک دریافت می‌کنید و سردردتان در طول ۱۵ تا ۳۰ دقیقه تسکین پیدا می‌کند.
پیشگیری از سردردهای خوشه‌ای
- از محرک‌های سردرد دوری کنید
- اصلاً سیگار نکشید
- از گرم کردن زیاد بدن حین ورزش جلوگیری کنید
- الکل مصرف نکنید و در معرض بوی بنزین، رنگ و عطر قرار نگیرید
2- میگرن چشمی چیست؟
میگرن چشمی یکی از شاخه‌های سردرد میگرنی است. افرادی که دچار این نوع میگرن می‌شوند علائمی همچون تغییرات بینایی، نداشتن دید کافی، نقاط کور، دیدن خطوط زیگزاگ، جرقه‌های نور یا ستاره را تجربه می‌کنند. انواع میگرن معمولاً همراه با درد بروز می‌کنند، اما میگرن چشمی گاهی با درد و گاهی نیز بدون درد رخ می‌دهد. گاهی از اصطلاح میگرن چشمی برای اشاره کردن به میگرن شبکیه نیز استفاده می‌کنند که در صورت بروز آن فرد اختلالات بینایی را تنها در یک چشم پیش از شروع سردرد میگرنی تجربه می‌کند.
علائم میگرن چشمی چیست؟
علائم میگرن چشمی مجموعه اختلالات بینایی هستند که در یک یا هر دو چشم بروز می‌کنند. ازجمله شایع‌ترین علائم می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- دیدن خطوط روشن
- مشاهده هاله در اطراف اشیاء
- نقاط کور، به‌خصوص در قسمت مرکزی میدان بینایی
- مشاهده چراغ‌های سوسوزن
- مشاهده خطوط زیگزاگی
- دیدن الگوهایی مانند ستاره‌ها
- مشاهده جرقه‌های نور
- سردرد همراه با علائم دیگر
چه عواملی سبب بروز میگرن چشمی می‌شوند؟
دلیل میگرن چشمی هنوز هم کاملاً روشن نشده، ولی متخصصین معتقدند که هاله‌های میگرنی ناشی از فعالیت الکتریکی غیرطبیعی هستند. این تحریکات الکتریکی سطح خارجی مغز را درگیر می‌کنند و به همین علت فرد هاله‌هایی در اطراف اجسام مشاهده می‌کند. اگر با انجام اسکن مغز و آزمایشات خاص مشخص شود که میگرن ناشی از اختلالات ژنتیکی و هورمونی است، لازم است که روش درمانی ویژه به‌کار گرفته شود. اما مواردی هستند که می‌توانند محرک میگرن باشند. محرک‌های اصلی بروز و تشدید میگرن چشمی عبارت‌اند از:
- محرک‌های بصری
- خیره شدن به صفحه‌نمایش برای یک مدت‌زمان طولانی
- نورهای خشن همچون فلورسنت‌ها
- رانندگی کردن در یک مسافت طولانی
- ترکیبات و افزودنی‌های برخی از مواد غذایی
- پیاز
- آجیل
- شکلات
- پنیر کهنه یا دودی
- گوشت فرآوری شده حاوی نیترات
- کافئین
- فشارخون بالا
- نوشیدن مشروبات الکلی بخصوص شراب قرمز
- کاهش سطح قند خون
- کم‌آبی بدن
- قرار گرفتن در ارتفاع بالا
تشخیص میگرن چشمی
میگرن چشمی با تهیه شرح‌حال، آزمایش و غربالگری‌های به‌خصوص تشخیص داده می‌شود. معمولاً با استفاده از تکنیک‌های زیر می‌توان آن را تشخیص داد:
روش معاینه مستقیم
تست غربالگری چشم همان معاینه چشم است. برای معاینه مستقیم چشم ابتدا بیمار روی صندلی می‌نشیند، سپس چراغ خاموش می‌شود. متخصص استفاده از عدسی‌های چشمی، چشم را معاینه می‌کند. گاهی پزشک از بیمار می‌خواهد که حین معاینه چشم‌هایش را به جهات مختلف بگرداند و یا اینکه به زاویه‌های دیگری نگاه کند.
معاینه غیرمستقیم چشم
در این روش بیمار دراز می‌کشد. سپس پزشک عدسی افتالموسکوپ را مستقیماً روبروی چشم قرار می‌دهد و با استفاده از آن ساختارهای پشت چشم را با جزئیات بیشتر می‌بیند. در طول معاینه پزشک از بیمار می‌خواهد که جهات مختلف نگاه کند. گاهی در این روش متخصص از یک پروب خیلی کوچک برای فشار واردکردن به چشم استفاده می‌کند. فشار حاصل از این پروب بسیار خفیف است و دردی ایجاد نمی‌کند.
معاینه لامپ شکاف
با استفاده از لامپ شکاف می‌توان بزرگنمایی بیشتری از پشت چشم نسبت به معاینه غیرمستقیم ایجاد کرد. در این روش برای بزرگ‌تر کردن مردمک‌ها از قطره‌های گشادکننده مردمک استفاده می‌کنند. سپس بیمار چانه و پیشانی خود را روی دستگاه می‌گذارد و نور از طریق لامپ شکاف به چشم تابانده می‌شود. سپس متخصص با استفاده از میکروسکوپ پشت چشم را ارزیابی می‌کند.
سایر تست‌های تشخیص میگرن چشمی
از دیگر روش‌های تشخیص می‌توان به اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی، توموگرافی کامپیوتری، آزمایش خون و ضربه زدن به ستون فقرات اشاره نمود.
درمان میگرن چشمی
امروز برای درمان بسیاری از انواع سردردها تکنیک‌های متعددی وجود دارد و این موضوع درمورد درمان میگرن چشمی نیز صدق می‌کند. برای درمان میگرن چشمی معمولاٌ از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:
دارودرمانی
دارودرمانی یکی از تکنیک‌های متداول درمان بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات به‌خصوص سردردهاست. برای درمان میگرن چشمی معمولاً متخصصین داروهای زیر را تجویز می‌کنند:
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی برای کاهش درد
- داروی ضد صرع
- داروهای سه حلقه ضدافسردگی
- داروی ضد تهوع
- داروهای مسدودکننده کانال کلسیم
اصلاح سبک زندگی
در بسیاری از موارد شما می‌توانید با ایجاد تغییر در سبک زندگی بسیاری از اثرات بیماری‌ها را کاهش دهید و یا درمان کنید. ازجمله توصیه‌های تغییر سبک زندگی برای درمان میگرن چشمی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- سیگار نکشید
- از مصرف داروهای ضدبارداری یا درمان‌های جایگزینی هورمونی خودداری کنید
- به چشمان خود استراحت دهید
- در معرض نور شدید خورشید یا دیگر نورهای شدید قرار نگیرید
- مدت‌زمان کمتری را صرف تماشای نمایشگر کنید
- از محرک‌های میگرن دوری کنید
چگونه میگرن چشمی اتفاق می‌افتد؟
همان‌طور که در بالا اشاره کردیم هاله میگرنی به دلیل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی بروز می‌کند و نقاط خاصی از قشر خارجی مغز را به خود درگیر می‌کند. این فعالیت الکتریکی سرعتی در حدود ۳ میلی‌متر در هر دقیقه دارد. به‌تدریج گسترش پیدا می‌کند و سراسر قشر مغز را دربر می‌گیرد. پس‌ازاینکه کاملاً در سر پخش شد سبب بروز اختلال بینایی به مدت‌زمان ۲۰ الی ۶۰ دقیقه می‌شود.
برخی معتقدند که میگرن شبکیه نیز به همین علت بروز می‌کند، تنها تفاوتشان در این است که میگرن شبکیه در پشت چشم و در داخل شبکیه به وجود می‌آید و یا اینکه احتمالاً به دلیل کم شدن جریان خون در شبکیه بروز می‌کند.
به‌صورت کلی ضمن دلایل بالا افراد با قرار گرفتن در مقابل محرک‌ها شانس ابتلا و تکرار حملات میگرنی چشم را افزایش می‌دهند. به‌عنوان‌مثال فرد کافئین زیاد مصرف می‌کند، در طول روز ساعات زیادی را مقابل نور خورشید می‌ایستد، چند ساعت به صفحه نمایشگر خیره می‌شود و یا اینکه مواد غذایی محرک میگرن مصرف می‌کند.