دیابت بی مزه (diabetes insipidus) یک اختلال نادر است که سبب عدم تعادل بین مایعات بدن و در نهایت منجر به ایجاد مقدار زیادی ادرار می‌شود. یکی از مهم‌ترین علائم این نوع دیابت این است که مبتلایان به آن همیشه احساس تشنگی زیادی دارند. درمان کاملی برای این نوع از دیابت وجود ندارد اما یک سری داروها در کنار انواع روش‌های درمان خانگی دیابت بی مزه می‌توانند به رفع حس تشنگی و کاهش حجم ادرار کمک کند.
توجه کنید که دیابت بی مزه با دیابت شیرین متفاوت است. دیابت شیرین که به عنوان دیابت نوع ۱ و یا ۲ شناخته می‌شود، به علت میزان بالای قند خون ایجاد می‌شود (در میان عموم مردم، منظور از بیماری دیابت معمولا دیابت شیرین است و نه دیابت بیمزه).
علائم دیابت بی مزه
علائم این بیماری شامل موارد زیر می‌شوند:
احساس تشنگی شدید
ادرار زیاد و بی‌رنگ
احساس نیاز برای دفع ادرار به صورت مداوم در زمان خواب
ترجیح به مصرف نوشیدنی‌های سرد
افرادی که دچار این بیماری هستند و مقدار زیادی مایعات مصرف می‌کنند، می‌توانند تا روزانه ۱۹ لیتر ادرار دفع کنند. این در حالی خواهد بود که یک فرد بالغ سالم به صورت میانگین در روز ۱ تا ۲ لیتر ادرار دفع می‌کند.
دیابت بی مزه در نوزادان و کودکان کوچک علائم خاصی خواهد داشت که شامل موارد زیر می‌شوند:
پوشک‌های خیس سنگین
خیس‌کردن رخت‌خواب
مشکل در خوابیدن
تب
استفراغ
یبوست
کندی رشد
از دست‌دادن وزن
علائم ثانویه دیابت بی مزه در بیماران
همانطور که گفته شد یکی از اصلی‌ترین نتایج ابتلا به این نوع از دیابت، ادرار بیش از حد و در نتیجه کم آبی بدن است. کم آبی به خودی خود می‌تواند مشکل‌زا باشد و سبب مشکلات زیادی شود، از جمله:
خشکی دهان
تغییر در کشسانی پوست
تشنگی
بی‌حالی
در کنار کم آبی، میزان مواد معدنی موجود در خون هم دچار عدم تعادل می‌شوند. الکتروسیت‌هایی مثل سدیم و پتاسیم که هر کدام برای عملکرد بدن حیاتی هستند. علائم ناشی از عدم تعادل مواد معدنی شامل موارد زیر می‌شوند:
ضعف
حالت تهوع
استفراغ
از دست دادن اشتها
گرفتگی ماهیچه‌ها
احساس گیجی و سردرگمی
علت ایجاد دیابت بی مزه
علائم دیابت بی مزه زمانی بروز می‌کنند که بدن دیگر نمی‌تواند میزان مناسب مایعات بدن را تنظیم و هماهنگ کند.
در حالت عادی کلیه‌ها وظیفه فیلترکردن خون و حذف بخش‌هایی از آن را دارند. در این حالت بخش عمده‌ای از خون پس عبور از کلیه به خون باز می‌گردد و بخش کوچکی از آن وارد مثانه شده و ادرار را می‌سازد. این ادرار پس از مدتی از طریق مثانه دفع می‌شود.
هورمونی در بدن که وظیفه تنظیم فرایند دفع ادرار را برعهده دارد هورمون ضد ادراری (ADH) یا وازوپرسین است که بدن برای فیلتر ادرار به آن نیاز دارد. این هورمون در بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس ساخته می‌شود و در بخشی دیگر به نام غده هیپوفیز ذخیره می‌شود. غده‌ای که در بخش‌های پایینی مغز قرار دارد. با توجه به کارکرد این هورمون، ایجاد اختلال در عملکرد ADH یا مسدودشدن عملکرد آن سبب تولید مقدار زیادی ادرار می‌شود.
عوامل موثر در ابتلا
عوامل ایجاد این نوع دیابت در چند سطح قابل دسته‌بندی هستند که در زیر به آن‌ه می‌پردازیم:
دیابت بیمزه مرکزی: غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس می‌تواند بر اثر جراحی تومور، آسیب مغزی یا بیماری دچار مشکل شود. در این حالت تولید، ذخیره و آزادسازی ADH با مشکل مواجه می‌شود. یک بیماری ژنتیکی نادر نیز می‌تواند سبب این نوع از دیابت بی مزه شود.
دیابت بیمزه منشعب از کلیه: این نوع از دیابت وقتی ایجاد می‌شود که بخشی از کلیه دچار مشکل می‌شود و در این حالت کلیه‌ها دیگر نمی‌توانند به درستی نسبت به ADH واکنش نشان دهند. این مشکل ساختاری ممکن است بر اثر بیماری‌های ژنتیکی یا بیماری مزمن کلیه ایجاد شود. دیابت کلیوی ژنتیکی در زمان تولد یا مدتی بعد از تولد ایجاد می‌شود و معمولا در مردها بروز می‌کند. ژن معیوب با وجود این که در بسیاری موارد در زنان بیماری ایجاد نمی‌کند اما می‌تواند از طریق مادر به فرزندان منتقل شود. یک سری از داروها مثل لیتیوم یا داروهای ضد ویروسی مثل فوسکاویر هم می‌توانند سبب دیابت کلیوی شوند.
دیابت حاملگی: این نوع بیماری نادر است و فقط در طول دوران حاملگی دیده می‌شود. در این نوع بیماری یک نوع آنزیم که توسط جفت تولید شود، می‌تواند ADH را در بدن مادر از بین ببرد.
عطش بیش از حد اولیه: این دیابت بر اثر آسیب به مکانیسم تنظیم تشنگی در هیپوتالاموس ایجاد می‌شود. این اختلال همچنین با بیماری‌های روانی مثل اسکیزوفرنی مرتبط است.
دسته‌بندی دیابت بی مزه
در کنار روش گروه‌بندی انواع دیابت که در بخش قبلی به آن اشاره شد، روش دیگری نیز وجود دارد که در آن این نوع دیابت را به صورت کلی به دو نوع جمجمه‌ای و کلیوی تقسیم می‌کنند. با توجه به این نوع دسته‌بندی می‌توان بسیاری از موارد ابتلا به دیابت بیمزه را از نوع جمجمه‌ای در نظر گرفت. دیابت بی مزه جمجمه‌ای (cranial) آن افرادی را در بر می‌گیرد که هورمون تنظیم‌کننده ادرار به اندازه کافی در بدنشان تولید نمی‌شود. مشکلی که همانطور که گفته شد می‌تواند بر اثر جراحی، آسیب به سر و یا مشکل در هیپوتالاموس ایجاد شود. نوع کلیوی هم که به آن پرداخته شد در شرایط ایجاد می‌شود که هورمون کافی در بدن وجود دارد اما کلیه‌ها نمی‌توانند به آن پاسخ دهند.