بیماری ام‌اس (MS) - دکتر ابراهیم بابادی

ام‌اس یا مالتیپل اسکلروزیس، بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه سلول‌های سالم را مورد حمله قرار می‌دهد. درواقع، سیستم ایمنی افراد مبتلا به ام‌اس به میلین حمله می‌کند. میلین، غلاف محافظی است که اعصاب مغز و نخاع را دربرمی‌گیرد. آسیب به غلاف میلین باعث قطع سیگنال‌های عصبی از مغز به سایر قسمت‌های بدن می‌شود. این آسیب می‌تواند منجر به علائمی شود که بر مغز، نخاع و چشم تأثیر می‌گذارند.

انواع بیماری ام‌اس

بیماری ام‌اس به چهار نوع مختلف تقسیم می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

سندرم جداشده بالینی (CIS): هنگامی که فرد اولین دوره از علائم ام‌اس را دارد، پزشکان اغلب آن را به‌عنوان سندرم جدا‌شده بالینی دسته‌بندی می‌کنند. همه ‌کسانی که دچار این سندرم هستند، به ام‌اس مبتلا نمی‌شوند.
ام‌اس عودکننده- فروکش‌کننده (RRMS): ام‌اس عودکننده-فروکش‌کننده شایع‌ترین نوع آن است. افراد مبتلا به این ام‌اس دوره‌های مشخصی از علائم جدید یا وخیم‌تر را تجربه می‌کنند که به آن عود یا تشدید گفته می‌شود. به دنبال آن، دوره‌های بهبودی با تثبیت علائم یا از بین رفتن آن‌ها رخ می‌دهند.
ام‌اس پیشرونده اولیه (PPMS): افراد مبتلا به ام‌اس پیشرونده اولیه علائمی دارند که به‌آرامی و به‌تدریج بدون هیچ دوره عود یا بهبودی وخیم‌تر می‌شوند.
ام‌اس پیشرونده ثانویه (SPMS): در بسیاری از موارد، افرادی که در ابتدا ام‌اس عودکننده-فروکش‌کننده در آن‌ها تشخیص داده شده است، درنهایت به ام‌اس پیشرونده ثانویه مبتلا می‌شوند. با ام‌اس پیشرونده ثانویه، آسیب عصبی در بیماران ادامه می‌یابد و علائم آن‌ها به‌تدریج وخیم‌تر می‌شوند. درحالی‌که ممکن است بیماران با افزایش علائم عود بیماری را تجربه کنند، دوره‌های بهبودی پس از آن اتفاق نمیفتند.

دلایل ابتلا به بیماری ام‌اس

پزشکان هنوز به‌طور قطع نمی‌دانند که چه چیزی باعث ابتلا به بیماری ام‌اس می‌شود؛ اما دلایل احتمالی ابتلا به ام‌اس عبارت‌اند از:

قرار گرفتن در معرض ویروس‌ها یا باکتری‌های خاص: برخی تحقیقات نشان می‌دهند که قرار گرفتن در معرض برخی عفونت‌ها (مانند ویروس اپشتین بار) می‌تواند باعث ایجاد ام‌اس در مراحل بعدی زندگی شود.
محل زندگی: محیط زندگی ممکن است در خطر ابتلا به ام‌اس نقش داشته باشد. در برخی از نقاط جهان میزان ابتلا به این بیماری بیشتر است. نواحی دورتر از خط استوا میزان بالاتری از ام‌اس را دارند؛ زیرا احتمالاً نور خورشید کمتری دریافت می‌کنند. افرادی که کمتر در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند، سطح ویتامین دی کمتری دارند که یکی از عوامل افزایش ابتلا به ام‌اس است.
نحوه عملکرد سیستم ایمنی بدن: ام‌اس بیماری خودایمنی است. محققان در تلاش‌اند تا دلیل حمله اشتباه سلول‌های ایمنی به سلول‌های سالم را بیابند.
جهش‌های ژنی: اگر یکی از اعضای خانواده مبتلا به ام‌اس باشد، خطر ابتلا به این بیماری افزایش می‌یابد. اما هنوز دقیقاً مشخص نیست که کدام ژن‌ها در ایجاد ام‌اس نقش دارند.

علائم بیماری ام‌اس

علائم ام‌اس اغلب غیرقابل ‌پیش‌بینی هستند و می‌توانند خفیف یا شدید، کوتاه‌مدت یا طولانی‌مدت باشند. موارد ذیل علائم اولیه ام‌اس هستند که در افراد مختلف متفاوت‌اند:

تاری یا دوبینی
انحراف در دیدن رنگ قرمز-سبز
درد و از دست دادن بینایی به دلیل تورم عصب بینایی
مشکل در راه رفتن
احساس یا درد غیرطبیعی مانند بی‌حسی، سوزش، یا سوزن‌سوزن شدن

سایر علائم ام‌اس عبارت‌اند از:

ضعف عضلانی در بازوها و پاها
مشکل در هماهنگی عضلات که می‌تواند منجر به مشکل در راه رفتن یا ایستادن و همچنین فلج جزئی یا کامل شود.
گرفتگی غیرطبیعی عضلانی (اسپاستیسیتی) که موجب سفتی و اسپاسم عضلات می‌شود.
خستگی ناشی از فعالیت بدنی که ممکن است با استراحت رفع شود. همچنین شاید خستگی دائمی مشاهده شود که از بین نمی‌رود.
از دست دادن حس
مشکلات گفتاری
لرزش
سرگیجه
از دست دادن شنوایی
مشکلات روده و مثانه
افسردگی
تغییر عملکرد جنسی

نحوه تشخیص بیماری ام‌اس

آزمایش خاصی برای تشخیص بیماری ام‌اس در دسترس نیست، اما پزشک می‌تواند با انجام فرآیندی دقیق برای رد سایر علل و بیماری‌ها، ام‌اس را تشخیص دهد. او برای تشخیص ام‌اس سابقه سلامت فرد را بررسی کرده و سیستم عصبی او را معاینه می‌کند.

این امر شامل ارزیابی موارد ذیل است:

عملکرد ذهنی
عملکرد عاطفی
عملکرد زبانی
حرکت و هماهنگی
بینایی
تعادل
عملکرد حواس پنج‌گانه

پزشک پس از معاینه، ممکن است از آزمایش‌های تشخیصی زیر استفاده کند:

آزمایش ام‌آر‌آی: ام‌آر‌آی یکی از آزمایش‌های تشخیصی است که از ترکیبی از آهنرباهای بزرگ، امواج صوتی و کامپیوتر برای تهیه تصاویر دقیق از اندام‌ها و ساختارهای بدن استفاده می‌کند. این روش می‌تواند پلاک‌ها یا زخم‌های ناشی از ام‌اس را پیدا کند.
آزمایش پتانسیل‌های برانگیخته: این آزمایش، پاسخ الکتریکی مغز به محرک‌های بینایی، شنوایی و حسی را ثبت می‌کند و کاهش یا عدم کاهش پیام‌ها در قسمت‌های مختلف مغز را نشان می‌دهد.
آزمایش آنالیز مایع مغزی نخاعی: در این آزمایش، مایع مغزی نخاعی با روش پونکسیون کمر یا اسپینال تپ (خارج کردن مایعات نخاعی با سرنگ کوچک) نمونه‌برداری می‌شود. ناهنجاری‌های سلولی و شیمیایی ازطریق این روش بررسی می‌شوند.
آزمایش خون: آزمایش خون برای رد سایر علل بیماری‌های مختلف عصبی انجام می‌شود.

مدیریت بیماری ام‌اس

پزشک بهترین برنامه درمانی را بر اساس موارد ذیل تعیین می‌کند:

سن و سلامت کلی بیمار
میزان بیماری
میزان واکنش صحیح بدن بیمار به برخی داروها و درمان‌ها
میزان طول کشیدن بیماری
نظر یا ترجیح بیمار

هنوز هیچ درمانی برای ام‌اس کشف نشده است، اما می‌توان از شیوه‌های ذیل برای کمک به تغییر روند بیماری، مدیریت علائم و بهبود عملکرد و تحرک استفاده کرد:

مصرف دارو (تحت نظر پزشک)
استفاده از تجهیزاتی مانند عصا، ارتز یا واکر
انجام فعالیت‌های توانبخشی

توانبخشی ام‌اس بسته به علائم و شدت آن‌ها متفاوت است و فواید ذیل را به همراه دارد:

کمک به بازگشت عملکردهای مهم روزمره
کمک به مستقل شدن فرد
تصمیم‌گیری صحیح دررابطه با مراقبت از خود
مشارکت کردن اعضای خانواده
یادگیری استفاده از تجهیزاتی مانند عصا، ارتز یا واکر که می‌توانند حرکت را آسان‌تر کنند
تنظیم برنامه ورزشی که باعث افزایش قدرت، استقامت و کنترل عضلانی می‌شود
کمک به بازگشت مهارت‌های حرکتی
تکلم آسان‌تر درصورت ضعف یا عدم هماهنگی عضلات صورت و زبان
مدیریت بی‌اختیاری روده یا مثانه
یادگیری مجدد مهارت‌های تفکر
کمک به تغییر چیدمان خانه برای حفظ امنیت و در عین حال حرکت آسان‌تر در فضاهای مختلف آن

عوامل افزایش ابتلا به بیماری ام‌اس

این عوامل ممکن است خطر ابتلا به ام‌اس را افزایش دهند:

سن: ام‌اس ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما شروع آن معمولاً در حدود 20 و 40سالگی است. بااین‌حال، افراد جوان‌تر و مسن‌تر می‌توانند تحت تأثیر قرار گیرند.
جنسیت: زنان 2 تا 3 برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به ام‌اس عودکننده-فروکش‌کننده هستند.
سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهران و برادران شما به ام‌اس مبتلا باشند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستید.
عفونت‌های خاص: ویروس‌های مختلفی با ام‌اس ارتباط دارند. یکی از این ویروس‌ها اپشتین بار است که باعث مونونوکلئوز عفونی (نوعی عفونت دهانی) می‌شود.
نژاد: افراد سفیدپوست، در معرض بالاترین خطر ابتلا به ام‌اس هستند.
اقلیم: ام‌اس در کشورهای دارای آب‌وهوای معتدل بسیار شایع‌تر است. ماه تولد شما نیز ممکن است بر احتمال ابتلا به ام‌اس تأثیر بگذارد؛ زیرا قرار گرفتن مادران باردار در معرض نور خورشید، پیشرفت بعدی ‌ام‌اس را در این کودکان کاهش می‌دهد.
ویتامین دی: سطوح پایین ویتامین دی و قرار نگرفتن در معرض نور خورشید با خطر بیشتر ابتلا به ام‌اس مرتبط هستند.
ژن: برخی از ژن‌ها با بیماری ام‌اس بیشتر مرتبط‌ هستند.
چاقی: چاقی زنان با ام‌اس ارتباط دارد. این امر به‌ویژه درمورد چاقی زنان در دوران کودکی و نوجوانی صدق می‌کند.
برخی بیماری‌های خودایمنی: در صورت داشتن سایر اختلالات خودایمنی مانند بیماری تیروئید، کم‌خونی خطرناک، پسوریازیس، دیابت نوع 1 یا بیماری التهابی روده، خطر ابتلا به ام‌اس کمی بیشتر است.
مصرف سیگار: سیگاری‌هایی که علائم اولیه‌ ام‌اس را تجربه می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به ام‌اس عودکننده‌-‌فروکش‌کننده نسبت به غیرسیگاری‌ها هستند.

پیشگیری از ابتلا به بیماری ام‌اس

درمان‌های اصلاح‌کننده بیماری، برای کاهش تعداد دوره‌های عود بسیار مؤثر هستند. سبک زندگی سالم نیز مهم است و انتخاب‌های افراد می‌توانند به کند کردن پیشرفت بیماری کمک کنند. مراقبت خوب همچنین می‌تواند علائم را کاهش دهد و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.

ایجاد تغییرات ذیل در سبک زندگی، موجب بهبود وضعیت می‌شود:

رژیم غذایی سالم: کارشناسان، رژیم غذایی متعادل را توصیه می‌کنند که شامل مقدار زیادی میوه و سبزیجات، غلات کامل، چربی‌های سالم و پروتئین بدون چربی باشد. همچنین باید مصرف قند اضافی، چربی‌های ناسالم و غذاهای فرآوری‌شده را به حداقل رساند.
ورزش منظم: ام‌اس می‌تواند باعث ضعف عضلانی، از دست دادن تعادل و مشکل در راه رفتن شود. ورزش‌های هوازی و تمرین‌های افزایش انعطاف‌پذیری و قدرت برای کمک به قوی نگه داشتن عضلات و حفظ عملکرد بدنی ضروری هستند.
مدیریت استرس: استرس می‌تواند عوارض جسمی و روحی داشته باشد. همچنین ممکن است خواب را مختل کرده و خستگی مرتبط با ام‌اس را تشدید کند. انجام شیوه‌های مدیریت استرس مانند یوگا، مدیتیشن، ورزش مشاوره روان‌شناسی، تا حد زیادی به کاهش استرس و درنتیجه پیشگیری از ابتلا به ام‌اس کمک می‌کند.
کاهش مصرف سیگار و الکل: سیگار و الکل با بدتر شدن علائم ام‌اس مرتبط هستند و می‌توانند پیشرفت بیماری را تسریع کنند. ترک سیگار به سلامت شما کمک می‌کند.

کلام پایانی

بیماری ام‌اس یا مالتیپل اسکلروزیس، وضعیتی است که در آن سیستم ایمنی به‌اشتباه به بافت‌ها و سلول‌های سالم حمله می‌کند. ام‌اس چهار نوع مختلف دارد که میزان و شدت علائم در هر یک از آن‌ها متفاوت است. قرار گرفتن در معرض ویرو‌س‌ها و باکتری‌های خاص، محل زندگی، جهش‌های ژنی و نحوه عملکرد سیستم ایمنی از دلایل احتمالی ابتلا به بیماری ام‌اس محسوب می‌شوند. این بیماری علائم مختلفی دارد که تاری دید، مشکل در راه رفتن، ضعف عضلانی، مشکل در تکلم و سرگیجه نمونه‌هایی از آن‌ها هستند. پزشکان برای تشخیص ام‌اس، از آزمایش‌های تشخیصی مختلف اعم از ام‌آ‌رآی، پتانسیل‌های برانگیخته، آنالیز مایع مغزی نخاعی و آزمایش خون استفاده می‌کنند. باآنکه هنوز درمانی برای ام‌اس کشف نشده است، برخی شیوه‌ها مانند مصرف دارو، استفاده از تجهیزات مختلف مثل عصا و واکر و انجام فعالیت‌های توانبخشی به جلوگیری از پیشرفت آن کمک می‌کنند. همچنین می‌توان با رعایت برخی نکات از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد. رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، مدیریت استرس و کاهش مصرف سیگار و الکل همگی نقش تعیین‌کننده‌ای در جلوگیری از ابتلا به بیماری ام‌اس ایفا می‌کنند.