آسپرژیلوزیس چیست؟
آسپرژیلوزیس یک عفونت یا واکنش آلرژیک ناشی از انواع کپک‌ها (نوعی قارچ) است. کپک اغلب در فضای باز روی گیاهان، خاک یا مواد گیاهی پوسیده یافت می‌شود. کپک همچنین می‌تواند در داخل خانه روی گردوغبار خانگی، مواد غذایی مانند ادویه‌های آسیاب شده و مصالح ساختمانی رشد کند. آسپرژیلوس فومیگاتوس نوعی کپک است که به احتمال زیاد هنگام استنشاق (تنفس) اسپورهای آن باعث ایجاد آسپرژیلوزیس در بعضی افراد می‌شود.
چه کسانی به آسپرژیلوزیس مبتلا می‌شوند؟
قرار گرفتن در معرض آسپرژیلوس احتمالاً در اکثر افرادی که سیستم ایمنی آنها سالم است باعث ایجاد مشکل نمی‌شود. با این حال، افراد مبتلا به مشکلات مزمن ریوی یا افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت باشند. افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند شامل افرادی هستند که شیمی درمانی می‌کنند یا افرادی که پیوند عضو داشته‌اند.
آیا بیش از یک نوع آسپرژیلوزیس وجود دارد؟
انواع مختلفی از آسپرژیلوزیس وجود دارد.
آسپرژیلوزیس ریوی به احتمال زیاد در افرادی ایجاد می‌شود که دارای اختلالات ریوی مزمن یا ریه‌های آسیب دیده هستند. این افراد احتمالاً دارای فضاهای غیرعادی در ریه‌های خود هستند که بستر مناسبی برای رشد قارچ فراهم می‌کند. این قارچ همچنین به ندرت می‌تواند سینوس‌ها و کانال‌های گوش را آلوده کند. هاگ‌های کپک می‌توانند در داخل حفره‌های ریه که در نتیجه بیماری‌های مزمن مانند سل، آمفیزم یا سارکوئیدوز پیشرفته ایجاد شده‌اند، رشد کنند. الیاف قارچ ممکن است با ترکیب شدن با گلبول‌های سفید و لخته‌های خون، یک توده تشکیل دهند. این توده یا گلوله قارچی آسپرژیلوم یا میستوم نامیده می‌شود. در برخی موارد، یک توپ قارچی ممکن است در سایر اعضای بدن وجود داشته باشد.
آسپرژیلوزیس تهاجمی، شدیدترین نوع آن است و زمانی اتفاق می‌افتد که عفونت از ریه‌ها وارد جریان خون شود. در این فرایند سایر اندام‌ها مانند کلیه‌ها، کبد، پوست یا مغز ممکن است عفونی شوند. این یک بیماری بسیار جدی است که در صورت عدم درمان ممکن است منجر به مرگ شود. افرادی که سیستم ایمنی بسیار ضعیفی دارند بیشتر مستعد ابتلا به آسپرژیلوزیس مهاجم هستند. سایر عواملی که می‌تواند باعث ایجاد خطر شود عبارت‌اند از:
تعداد کم گلبول‌های سفید خون، استفاده طولانی مدت از کورتیکواستروئیدها یا بستری شدن در بیمارستان.
آسپرژیلوز برونکوپولموناری آلرژیک (ABPA) یک واکنش آلرژیک است که در برخی افراد پس از قرار گرفتن در معرض قارچ آسپرژیلوس رخ می‌دهد. قارچ باعث التهاب در ریه‌ها و مجاری هوا می‌شود. ABPA بیشتر در افراد مبتلا به فیبروز کیستیک، برونشکتازی و/یا آسم شایع است، زیرا این افراد مخاط بیشتری در راه‌های هوایی خود دارند. اگرچه دقیقاً مشخص نیست که چرا واکنش آلرژیک رخ می‌دهد، اما احتمالاً مخاط موجود در راه‌های هوایی آنها ممکن است محیط خوبی برای رشد کپک فراهم کند. متأسفانه، واکنش آلرژیک می‌تواند علائمی مشابه با علائم مرتبط با آسم، از جمله خس‌خس سینه، سرفه و مشکل تنفسی ایجاد کند.
آسپرژیلوزیس چقدر شایع است؟
تخمین زده می‌شود که تا ۱۰ درصد از افراد مبتلا به فیبروز کیستیک یا آسم، واکنش آلرژیک به آسپرژیلوس را تجربه می‌کنند. این‌طور تخمین زده شده که ABPA در حدود 2 درصد از همه مبتلایان به آسم و در ۲ تا ۱۵ درصد از بیماران مبتلا به فیبروز کیستیک رخ می‌دهد.
علائم و علل
چه چیزی باعث آسپرژیلوزیس می‌شود؟
در بیشتر موارد، آسپرژیلوزیس توسط نوعی کپک به نام آسپرژیلوس فومیگاتوس ایجاد می‌شود. کپک آسپرژیلوس اغلب روی برگ‌های مرده، توده‌های کمپوست و سایر مواد گیاهی در حال پوسیدگی، غلات ذخیره شده و حتی غذاها و ادویه‌ها یافت می‌شود. هاگ‌های کپک ممکن است توسط کفش و لباس به داخل خانه حمل شوند و سپس روی فرش خانه رشد کنند. اگر فیلترها تمیز نباشند و آب به درستی از دستگاه تخلیه نشود، دستگاه‌های تهویه نیز می‌توانند مستعد رشد کپک باشند. مکان‌هایی که دارای ساختمان‌های در حال تخریب یا بازسازی هستند ممکن است آلوده به هاگ‌های کپک باشند.
علائم آسپرژیلوزیس چیست؟
بسته به نوع آسپرژیلوزیس، علائم می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند.
آسپرژیلوزیس ریوی ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند، به خصوص در مراحل اولیه. اگر بیماری پیشرفت کند، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
سرفه که گاهی اوقات با مخاط یا خون همراه است
- خس‌خس سینه
- تب
- درد در قفسه سینه
- تنفس دشوار
علائم آسپرژیلوز تهاجمی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تب
- لرز
- مشکلات تنفسی، مانند تنگی نفس
- نارسایی کلیه یا کبد
- شوکه شدن
- سرفه خونی یا خونریزی شدید از ریه‌ها
آسپرژیلوزیس برونکوپولمونری آلرژیک ممکن است باعث موارد زیر شود:
- سرفه همراه با مخاط یا خون
- خس‌خس سینه یا بدتر شدن آسم
- تب
- افزایش ترشحات مخاطی یا خلط
- ناتوانی در تحمل فعالیت‌های ورزشی یا آسم ناشی از ورزش
بسیاری از بیماران مبتلا به آسم یا فیبروز کیستیک علائم تنفسی مشابه با علائم ناشی از یک واکنش آلرژیک را تجربه می‌کنند، بنابراین ممکن است تشخیص ABPA در این شرایط امری دشوار باشد. گاهی اوقات، بدتر شدن علائمی مانند سرفه و خس‌خس سینه تنها علامتی است که نشان می‌دهد فرد یک واکنش آلرژیک را تجربه می‌کند.
اگر واکنش آلرژیک به مرور زمان عود کند و ریه‌ها مکرراً ملتهب شوند، آسیب به ریه‌ها و راه‌های هوایی مرکزی ممکن است رخ دهد. واکنش‌های آلرژیک مکرر ممکن است باعث ایجاد زخم در بافت ریه و گشاد شدن راه‌های هوایی مرکزی شوند که به عنوان برونشکتازی شناخته می‌شود.
تشخیص و آزمایشات
آسپرژیلوزیس چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک احتمالاً از شما در مورد سابقه پزشکی شما، از جمله نوع و مدت علائم شما و اینکه آیا سرفه یا تب دارید یا خیر، سؤال می‌پرسد. ممکن است تشخیص این بیماری دشوار باشد، زیرا علائم ممکن است شبیه علائم سایر بیماری‌ها باشد.
برخی از آزمایشات تشخیصی که ممکن است مورد نیاز باشد عبارت‌اند از:
آزمایشات پوستی و خونی: این آزمایشات برای تشخیص ABPA به ویژه در مواردی که بیمار مبتلا به آسم، برونشکتازی یا فیبروز کیستیک است مفید است. پزشک یا تکنسین مقدار کمی از آنتی‌ژن آسپرژیلوس را به پوست (معمولاً در قسمت پایین بازو)، تزریق می‌کند. یک برآمدگی قرمز کوچک در محل تزریق و یا نزدیک آن نشان می‌دهد که شما یک واکنش آلرژیک دارید. علاوه بر این، ممکن است نمونه‌ای از خون شما برای بررسی وجود آنتی‌بادی‌های خاصی که نشان‌دهنده یک واکنش آلرژیک هستند، آنالیز شود.
تست‌های تصویربرداری: ممکن است برای بررسی ریه‌ها رادیوگرافی قفسه سینه یا توموگرافی کامپیوتری (CT/CAT scan) انجام شود.
کشت خلط: نمونه‌ای از خلط ممکن است رنگ آمیزی و آزمایش شود که آیا قارچ آسپرژیلوس در آن وجود دارد یا خیر.
بیوپسی: نمونه کوچکی از بافت از ریه‌ها یا سینوس‌ها برای تشخیص آسپرژیلوزیس تهاجمی برداشته می‌شود.
مدیریت و درمان
آسپرژیلوزیس چگونه درمان می‌شود؟
گزینه‌های درمانی شامل کورتیکواستروئیدهای خوراکی، داروهای ضد قارچ و جراحی است.
داروهای کورتیکواستروئید خوراکی: داروهای خوراکی جامد یا مایع ممکن است برای درمان آسپرژیلوزیس برونکوپولمونری آلرژیک تجویز شود. این داروها التهاب را کاهش می‌دهند و از بدتر شدن علائم تنفسی مانند خس‌خس سینه و سرفه جلوگیری می‌کنند. برخی از رایج‌ترین داروهای مورد استفاده پردنیزون، پردنیزولون و متیل پردنیزولون هستند.
داروهای ضد قارچ: این داروها عموماً برای درمان آسپرژیلوزیس مهاجم ریه استفاده می‌شوند. وریکونازول در حال حاضر داروی انتخابی برای درمان است؛ زیرا عوارض جانبی کمتری ایجاد می‌کند و به نظر می‌رسد مؤثرتر از سایر داروها باشد. آمفوتریسین B یا ایتراکونازول نیز در درمان عفونت مؤثر هستند. کاسپوفانژین گاهی اوقات در مواردی که عفونت به سایر ضد قارچ‌ها مقاوم است استفاده می‌شود. در درمان ABPA گاهی اوقات از داروهای ضد قارچ همراه با کورتیکواستروئیدهای خوراکی استفاده می‌شود. ضد قارچ‌ها می‌توانند عوارض جانبی جدی مانند آسیب کلیه و کبد ایجاد کنند.
جراحی: در مواردی که آسپرژیلوم وجود دارد و مشکلات جدی مانند خونریزی بیش از حد ایجاد می‌شود، ممکن است جراحی لازم باشد. داروهای ضد قارچ معمولاً در برابر آسپرژیلوم مؤثر نیستند، بنابراین در این نوع موارد جراحی توصیه می‌شود. آمبولیزاسیون ممکن است گزینه‌ای برای مسدود کردن جریان خون به شریان خون رسان به حفره ریه باشد که در آن توپ قارچی قرار دارد. این کار خونریزی را متوقف می‌کند، اما ممکن است بعداً مجدداً عود کند.
جلوگیری
چگونه می‌توان از آسپرژیلوزیس پیشگیری کرد؟
با توجه به شیوع کپک آسپرژیلوس در محیط، اجتناب از قرار گرفتن در معرض آن بسیار مشکل است. بهتر است از مکان‌هایی با مقدار بیش از حد گردوغبار یا کپک مانند محل‌های ساخت و ساز یا توده‌های کمپوست خودداری کنید. افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا آلرژی به کپک دارند باید از فعالیت‌هایی مانند باغبانی یا چمن زنی اجتناب کنند. اگر احتمال قرار گرفتن در معرض گردوغبار یا کپک موجود در هوا وجود دارد، استفاده از ماسک صورت یا ماسک N95 را در نظر داشته باشید. در برخی موارد، پزشک ممکن است استفاده از داروهای ضد قارچ را برای جلوگیری از ایجاد عفونت تجویز کند.