آزمایش ferritin ( فریتین ) خون چیست ؟
آزمایش ferritin ، میزان فریتین را در خون شما اندازه‌گیری می‌کند. فریتین پروتئینی است که آهن را درون سلول‌های شما ذخیره می‌کند و میزان فریتین نشان دهنده میزان آهن ذخیره بدن است. بدن برای ساخت گلبول‌های قرمز سالم به آهن نیاز دارد. گلبول‌های قرمز خون اکسیژن را از ریه‌ها به بقیه بدن منتقل می‌کنند. آهن همچنین برای ماهیچه‌های سالم، مغز استخوان و عملکرد اندام مهم است. غلظت‌های پایین فریتین نشان دهنده کمبود ذخایر آهن و افزایش غلظت فریتین می‌تواند نشان دهنده اضافه بار آهن در بدن باشد که عدم درمان هر دو مورد می‌تواند منجر به مشکلات جدی در بدن شما شود.
آزمایش ferritin ( فریتین ) چه کاربردی دارد ؟
آزمایش ferritin برای تعیین ظرفیت ذخیره آهن کل بدن و کمک به تشخیص کمبود آهن یا تجمع زیاد آهن درخواست داده می‌شود. این آزمایش اغلب به همراه دیگر آزمایش های آهن جهت تعیین سطح ذخایر آهن خون بدن (کمبود آهن یا آهن اضافه بار) و تشخیص بیماری‌های آنمی فقر آهن، هموکروماتوزیس، بیماری‌های کبدی، بیماری‌های التهابی و حتی سرطان انجام می‌شود. پزشکان همچنین می‌توانند از آزمایش ferritin برای تشخیص سندرم پای بی‌قرار و بیماری استیل در بزرگسالان (نوع نادر آرتریت همراه با تب و بثورات پوستی) استفاده کنند. گاهی هم پزشکان برای تشخیص افتراقی بین کم خونی ناشی از فقر آهن و انواع دیگر کم خونی از آزمایش فریتین خون استفاده می‌کنند.
در ادامه لازم است انواع مختلف کم خونی را به صورت مختصر توضیح دهیم:
- کم خونی ناشی از فقر آهن : (IDA) این نوع کم خونی از شایع‌ترین انواع این بیماری است. فقر آهن زمانی بروز می‌کند که بدن فاقد آهن کافی است. این حالت معمولاً در اثر از دست دادن خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخم‌های داخلی، پولیپ‌های روده یا سرطان روده بروز می‌کند. همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن کافی می‌تواند منجر به بروز این حالت شود. در دوره بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن می‌شود.ابتلا به کم خونی فقر آهن یک روند تدریجی دارد. در شرایطی که بدن آهن کافی را دریافت نکند، ابتدا از آهن ذخیره شده در بافت‌ها (یعنی فریتین) استفاده می‌کند و در نتیجه سطح فریتین خون کاهش می‌یابد. در صورتی که کمبود آهن جبران نشود بدن از ذخایر آهن برای تولید گلبول های قرمز استفاده می‌کند. در مراحل اولیه کمبود آهن سطح آهن در خون طبیعی خواهد بود در حالی که سطح آهن ذخیره شده و سطح فریتین خون شروع به کاهش یافتن می‌کند که برای تشخیص ازمایش ferritin درخواست می شود.
- کم خونی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین : این نوع کم خونی معمولاً در اثر کمبود فولیک اسید یا ویتامین 12 B-بروز می‌کند. در این نوع کم خونی، بدن گلبول‌های قرمز خونی تولید می‌کند که نمی‌توانند اکسیژن را به خوبی تحویل دهند.
- بیماری‌های نهفته : بیماری‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند به توانایی بدن در تولید گلبول‌های قرمز خونی آسیب برسانند. برای مثال، افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی به ویژه بیمارانی که دیالیز می‌شوند کلیه‌های این بیماران قادر به ترشح هورمونهای کافی برای تولید گلبول‌های خونی نبوده و در هنگام دیالیز نیز آهن از دست می‌دهند.
- بیماری‌های خونی ارثی : اگر در خانواده سابقه بیماری خونی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن در افراد دیگر نیز افزایش می‌یابد. یکی از امراض خونی ارثی کم خونی گلبول‌های داسی شکل است. به جای تولید گلبول‌های قرمز خونی طبیعی که به راحتی درون رگ‌های خونی حرکت می‌کنند، گلبول‌های داسی شکل حرکت سختی داشته و دارای لبه‌های خمیده هستند. این گلبول‌ها نمی‌توانند در رگ‌های خونی ظریف به آسانی حرکت کنند و در نتیجه مسیر رسیدن خون به اعضای بدن را مسدود می‌کنند. بدن گلبول‌های قرمز داسی شکل را نابود می‌کند، اما نمی‌تواند با سرعت کافی انواع طبیعی و سالم جدیدی را تولید کند. این امر موجب بروز کم خونی می‌شود نوع دیگری از کم خونی ارثی تالاسمی است. تالاسمی زمانی بروز می‌کند که بدن ژن‌های ویژه‌ای را از دست می‌دهد و یا ژن‌های غیرطبیعی مختلف از والدین به کودک ارث می‌رسد که به نحوه تولید هموگلوبین تأثیر منفی می‌گذارند.
- کم خونی آپلاستیک : نوع نادری از کم خونی است و زمانی بروز می‌کند که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمی‌کند. از آنجا که این امر بر گلبول‌های سفید نیز تاثیر می‌گذارد، از این خطر بالای بروز عفونت‌ها و خونریزی‌های غیرقابل توقف می‌شود برای تشخیص در این مورد پزشک علاوه بر آزمایش ferritin آزمایشات دیگری نیز درخواست می‌دهد.
چه زمانی نیاز به انجام تست فریتین داریم ؟
اگر پزشک شما مشکوک باشد که بدن شما بیش از حد یا بسیار کم آهن دارد، ممکن است آزمایش ferritin را پیشنهاد کند. هنگامی که نتیجه آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون (CBC) نشان دهد که هموگلوبین و هماتوکریت فرد پایین است و گلبول‌های قرمز خون او کوچک‌تر و کمرنگ‌تر از حد طبیعی (میکروسیت و هیپوکرومیک) هستند، تست فریتین همراه با سایر آزمایش های آهن درخواست داده می‌شود. زیرا این نتایج می‌توانند نشان دهنده کم خونی ناشی از کمبود آهن باشند؛ حتی در شرایطی که فرد علائم و نشانه‌های کم خونی را نشان ندهد در زمانی که پزشک علائم و نشانه‌های کم خونی فقر آهن را در فرد مشاهده کند این آزمایش به همراه سایر آزمایشات مربوط به آهن درخواست داده می‌شود. علائمی از قبیل:
- خستگی مزمن/ خستگی
- ضعف
- سرگیجه
- سردرد
- رنگ پریدگی
- تنگی نفس
- ضربان قلب سریع
در صورت مشکوک بودن پزشک به اضافه بودن سطح آهن (اضافه بار آهن) خون بدن نیز لازم است که سطح فریتین فرد تعیین شود. علائم و نشانه‌های این پدیده که در اثر تجمع آهن در خون و بافت‌ها رخ می‌دهد، در افراد مختلف متفاوت است و با گذشت زمان شدیدتر می‌شود. این علائم شامل:
- درد مفصل
- خستگی ضعف
- کاهش وزن
- کمبود انرژی
- درد شکم
- از دست دادن میل جنسی
- آسیب به اعضای بدن مانند قلب و کبد