در برگه آزمایش، ویتامین دی را با عبارت “25 OH Vitamin D3” یا “Vit D3-25OH” می‌توان مشاهده کرد.
ویتامین D در آزمایش خون چیست؟
در بدن انسان ۷ نوع ویتامین دی وجود دارد که از بین آن‌ها ویتامین D2 و D3 از همه مهم‌تر هستند. مهم‌ترین منبع برای ایجاد دو ویتامین مذکور در بدن، نور خورشید است. با تابش نور خورشید بر سطح پوست بخشی از انرژی آن در بدن به ویتامین دی تبدیل می‌شود. این ویتامین پس از ورود به کبد و کلیه‌ها در اختیار اندام‌های مختلف در بدن قرار می‌گیرد. خانم‌های باردار با مصرف ویتامین دی می‌توانند تقویت عضلات را به فرزند خود هدیه کنند.
اگر از آفتاب دوری می‌کنید، شیر دوست ندارید، یا از رژیم غذایی سخت گیاهی پیروی می‌کنید، ممکن است در معرض خطر کمبود ویتامین D باشید.
ویتامین D که به عنوان ویتامین آفتاب شناخته می شود، توسط بدن در پاسخ به قرار گرفتن پوست در معرض نور خورشید تولید می شود.
همچنین به طور طبیعی در برخی از غذاها، از جمله برخی از ماهی ها، روغن کبد ماهی، زرده تخم مرغ، لبنیات غنی شده و غلات وجود دارد.
چرا آزمایش Vit D3 تجویز می‌شود؟
همان‌طور که اشاره شد، ویتامین D3 یکی از انواع ویتامین دی است و نقش بسیار مهمی در جذب کلسیم ایفا می‌کند. کمبود آن می‌تواند باعث بروز بیماری‌هایی مثل در بدن شما شود. در صورتی که پزشک نشانه‌های کمبود این ویتامین را در شما مشاهده کند، این آزمایش را تجویز می‌کند.
از آنجا که در بسیاری از موارد کمبود ویتامین دی با علائمی همراه نیست و فقط در هنگام شکستگی ضعف استخوان‌ها مشخص می‌شود، پزشکان معمولا به همه افرادی که در معرض کاهش ویتامین D3 هستند توصیه می‌کنند این آزمایش را انجام داده و در صورت لزوم، تحت درمان دارویی قرار گیرند. به طور کلی می‌توان گفت افراد زیر، در معرض کاهش ویتامین D3 قرار دارند:
- افراد بالای ۶۵ سال: هرچه سن افراد افزوده می‌شود توانایی پوست آن‌ها در تولید ویتامین دی از نور خورشید نیز کاهش می‌یابد.
- افرادی که به ندرت در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند و یا اینکه همیشه از کرم ضد آفتاب استفاده می‌کنند. این شامل افرادی که در مناطق ابری زندگی می‌کنند نیز می‌شود.
- افراد دارای پوست تیره: این افراد توانایی کمتری در تولید ویتامین از نور خورشید دارند.
- افرادی که جراحی کاهش وزن انجام داده باشند.
- افرادی که اضافه وزن زیادی دارند.
- بیماری‌هایی مانند کرون، بیماری سلیاک و کولیت اولسراتیو که امکان جذب ویتامین‌های موجود در مواد غذایی را سخت می‌کنند
- افرادی که بیماری‌های کلیوی یا کبدی دارند: این بیماری‌ها بر توانایی بدن برای تغییر شکل ویتامین D به صورتی که بدن امکان استفاده از آن را داشته باشند تأثیر می‌گذارند.
- در صورتی که فرد از داروهای خاصی استفاده می‌کند که بر جذب ویتامین D شما تاثیر می‌گذارند.
شرایط آزمایش ویتامین دی
برای انجام آزمایش ویتامین دی نیازی نیست ناشتا باشید. اما توصیه شده است شب قبل از نمونه‌گیری در مصرف غذاهای چرب زیاده‌روی نکنید. این امر ممکن است بر نتیجه آزمایش تاثیر منفی داشته باشید. برای این آزمایش به نمونه خون نیاز است.
خطرات کمبود ویتامین D در آزمایش خون
جدی‌ترین عوارض کمبود ویتامین D در آزمایش خون عبارتند از:
- کاهش یافتن سطح کلسیم خون (هیپوکلسمی)
- کاهش یافتن سطح فسفات خون (هیپوفسفاتمی)
- ابتلا به راشیتیسم یا rickets (نرم شدن استخوان‌ها در دوران کودکی)
- ابتلا به استئومالاسی یا Osteomalacia (نرم شدن استخوان در بزرگسالان)
اگرچه راشیتیسم در کودکان قابل درمان است، اما درمان کامل آن و جلوگیری از بروز عوارض به تشخیص زودهنگام بستگی دارد. در صورت عدم درمان، حتی موارد خفیف راشیتیسم نیز می‌تواند منجر به آسیب طولانی مدت در اسکلت استخوانی شده و از رشد مناسب استخوان‌ها جلوگیری کند. در موارد شدید ممکن است تشنج، آسیب قلبی و مرگ رخ دهد.
آیا شیر مادر ویتامین D دارد؟
شیر مادر به طور طبیعی ویتامین D بالایی ندارد و بنابراین به تنهایی نمی‌تواند مقدار کافی و ایده‌آل ویتامین D نوزاد را تامین کند. در گذشته بیشتر ویتامین D نوزادان از قرار گرفتن در معرض نور خورشید تامین می‌شد اما امروزه با تغییر سبک زندگی شامل قرار گرفتن کمتر در معرض نور خورشید، شیوع بالای کمبود ویتامین D در مادران و کم بودن منابع غذایی غنی از ویتامین D، نوزادان در معرض کمبود ویتامین D هستند.
آزمایش ویتامین D در بارداری
اندازه‌گیری سطوح ویتامین D ممکن است به عنوان بخشی از ارزیابی روتین دوران بارداری انجام گردد. اگر جواب آزمایش خون شما نشان دهنده پایین بودن ویتامین D است، توصیه می‌شود که بیشتر در معرض نور خورشید قرار بگیرید و ویتامین D بیشتری در دوران بارداری و شیردهی مصرف کنید.
پس از مصرف مکمل‌های تجویز شده و سپری شدن دوره درمان، آزمایش خون بعدی (پس از ۶ هفته) انجام می‌شود تا پزشک مطمئن شود ویتامین D شما به سطح طبیعی رسیده است. کمبود شدید ویتامین D مادر در دوران بارداری با عوارضی همچون اختلال در تشکیل استخوان‌های نوزاد، راشیتیسم مادرزادی و شکستگی استخوان نوزاد همراه است.
آیا ویتامین D زیاد در بارداری خطرناک است؟
توجه داشته باشید که مصرف بیش از حد مکمل ویتامین D در بارداری می‌تواند منجر به مسمومیت شود. هیپرکلسمی به افزایش غیرطبیعی کلسیم در خون اشاره دارد و در صورت مصرف بیش از حد ویتامین D، مسمومیت هیپرکلسمی جنینی یکی از عوارض مصرف خودسرانه مکمل ویتامین D خواهد بود. طبق مراجع پزشکی، بالاترین دوز روزانه در بارداری ۴۰۰۰ واحد در روز است و اگر مقدار مصرف شده بیش از این مقدار باشد عوارض ناشی از مسمومیت به‌تدریج بروز خواهند کرد. علائم مصرف نادرست مکمل‌های ویتامین D شامل موارد زیر است:
- حالت تهوع
- استفراغ
- ضعف
- سردرد
- تکرر ادرار
- دردهای عضلانی
- آسیب کلیه و سنگ کلیه
- فشار خون بالا
عوارض و علائم ذکر شده تنها در صورت مصرف زیاد مکمل‌های ویتامین D رخ می‌دهند و به دلیل قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور
خورشید یا مصرف بالای مواد غذایی حاوی ویتامین D نیست.
علائم کمبود ویتامین دی
در صورتی که پزشک مشکوک باشد که سطح ویتامین دی در بدن شما کمتر از حد نرمال است، آزمایش ویتامین دی را تجویز می‌کند. مهم‌ترین نشانه‌هایی که در اثر کمبود ویتامین D در بدن شما ایجاد می‌شود عبارتند از:
- پوکی استخوان
- خستگی مداوم
- درد مفاصل و استخوان‌ها
- شکستگی استخوان‌های بدن در اثر ضربات عادی
- تغییر شکل استخوان‌های بدن
عوارض کمبود ویتامین دی
- پوکی استخوان
- کم شدن جذب فسفر و کلسیم در بدن
- آلزایمر
- بزرگ شدن جمجمه و سر
- راشیتیسم (نرمی استخوان) و بروز مشکلات در ستون فقرات
- ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن
- کم شدن تراکم استخوان‌ها و در نتیجه شکستن آن‌ها
- بر هم خوردن تنظیم هورمون‌ها
- بروز برخی از انواع سرطان‌ها
عوارض بالا بودن ویتامین دی
- اختلال در عملکرد کلیه و ایجاد سنگ در آن
- حالت تهوع، سرگیجه و احساس تشنگی مداوم
- مشکلات گوارشی
- مشکلات قلبی و عروقی
- اختلال در ادرار
رژیم غذایی برای افزایش Vit D3 در بدن
در صورتی که نتیجه آزمایش شما کمبود Vit D3 را نشان دهد، پزشک به کمک تجویز دارویی یا اصلاح برنامه غذایی سعی می‌کند دریافت ویتامین D3 را در بدن شما افزایش دهد. همچنین بعضی مواد غذایی هستند که به طور مصنوعی با این ویتامین غنی شده‌اند. مهم‌ترین منابع دریافت ویتامین دی به صورت خوراکی شامل موارد زیر است:
- مکمل‌های خوراکی ویتامین D
- جگر گوساله و گاو
- گوشت ماهی
- زرده تخم مرغ
- انواع قارچ
- میگو
- ماست غنی شده با ویتامین دی
- غلات
- آب پرتقال غنی شده
نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند به طور طبیعی مکمل این ویتامین را دریافت می‌کنند. اما نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند غالبا با کمبود ویتامین D3 روبرو هستند و لازم است که تحت نظر پزشک از این ویتامین بهره‌مند شوند.